In mijn boek Ontaard land zoom ik in op Woltersum waar het leven door de versterkingen ten gevolge van de gaswinning behoorlijk ontwricht is. In Woltersum heeft de VVD bij de recente verkiezingen drie van de 178 stemmen weten te oogsten. Het is goed te begrijpen dat de partij die op vele fronten en meer regeringsperiodes lang verantwoordelijk is voor het aardbevingsdrama hier weinig steun vindt. De Stadspartij werd de grootste in Woltersum, met de SP als goeie tweede en vlak daarna de PvdA.
Om Woltersum heen ziet de politieke wereld er echter heel anders uit. In Eemsdelta, de nieuwe gemeente in het aardbevingsgebied waarin Loppersum, Appingedam en Delfzijl vorig jaar opgingen, werd in maart 2021 bij de verkiezingen de VVD zelfs de grootste partij. In Midden-Groningen, waar aardbevingskernen als Slochteren en Overschild in liggen, gebeurde een jaar geleden iets soortgelijks. Natuurlijk waren het in 2021 landelijke verkiezingen, dus dat is anders dan stemmen voor je eigen gemeenteraad zoals dit jaar. Maar toch. De grote steun voor de VVD in de gemeenten Eemsdelta en het Hogeland is opmerkelijk. In een poging er iets van te snappen, keer ik terug naar het Woltersum dat ik afgelopen jaren heb leren kennen.
Strijder tegen de gasregenten
In Ontaard land beschrijf ik het leven van één bewoner, Henk Tienkamp, in de periode waarin blijkt dat Woltersum in het kerngebied van de aardbevingen ligt. In het dorp staan 166 huizen waarvan de helft ouder dan een eeuw. Na de sterke beving van Zeerijp in 2018 wordt het merendeel van de huizen ‘mogelijk onveilig’ verklaard.
Henk Tienkamp was in de eerste jaren dat ik hem interviewde best nuchter. Zijn huis uit 1892 moest met grote urgentie versterkt worden – of afgebroken. Wat moet dat moet, dacht Henk. Hij wilde met de overheid in gesprek over wat er veiliger kon en moest aan zijn woning. Dan zou hij dat snel aanpakken. Maar hij kreeg alleen ambtenaren te spreken die bang waren. Ze hadden eerst normen nodig voor ze stappen konden zetten. En toen die normen er na twee, voor de bewoners zenuwslopende, jaren eindelijk waren, hadden de uitvoerders advies nodig van experts om hen te helpen met beoordelen wat er moest gebeuren. Ondertussen keken bestuurders zenuwachtig op hun beeldscherm na een aardbeving: gewonden? Doden? Ziekenhuizen bereidden zich voor op rijen slachtoffers.
Op de achtergrond trokken ministers hun bange broeken strakker als ze met de NAM onderhandelden over wie de rekening van al die verbouwingen moest betalen. Zo hielden overheden vooral elkaar bezig en lieten ze de bewoners in hun mogelijk onveilige huizen aan hun lot over. Dit bracht Henk in de rol van strijder tegen de gasregenten. Ik schreef daarover in de vorige fakkels.
Aardbevingspolitiek
De SP, Sandra Beckerman, en de PvdA, Henk Nijboer, komen uit Groningen. Ze lopen rond, ze zien het drama dat zich afspeelt en brengen dat in het parlement regelmatig emotioneel voor het voetlicht. Dat wordt gewaardeerd door de Woltersummers, zo lees ik af aan de stembusuitslag. VVD-ministers bouwden een schadebureaucratie die de bewoners van de wal in de sloot heeft geholpen. Ook dat kan ik rijmen de Woltersumse stembusuitslag.
Hoe kan het toch dat de verantwoordelijke regeringspartijen, de VVD voorop, in de andere aardbevingsgemeenten zo goed scoorden? Natuurlijk is het mogelijk dat er lokale kandidaten zijn die burgers goed aan zich weten te binden. Maar ik denk dat er ook iets anders speelt. Veel bewoners in het aardbevingsgebied die schade hebben, krijgen compensatie: geld voor verduurzaming van hun huis, een vergoeding voor waardedaling en een standaard afkoopsom voor kleine schades. Het is de nieuwste mode in Den Haag: boze burgers groepsgewijs voeren met euro’s. Dat dempt de onvrede.
Misschien werkt het in Groningen, waar vele tienduizenden de overlast van de aardbevingen ondervinden, ook op die manier. Het geeft mij een onaangenaam gevoel en dat zit op twee fronten: gedupeerden compenseren is fijn voor die mensen, maar het feestje gaat voorbij aan de mensen in het kerngebied. Zij worden door hun eigen overheid gegijzeld in hun onveilige huis. Mijn tweede bedenking zit in de betekenis van zulke ruilhandel voor de democratie: schuiven we niet gevaarlijk op naar een systeem waarin zittende partijen hun uitvoeringsmacht gebruiken om stemmen te kopen? Of er werkelijk een verband is tussen stemgedrag en de aardbevings-afkoopsommen, is lastig vast te stellen. Gezien de vele compensatieregelingen zou je denken dat de zittende regering erin gelooft – al zal ze dat uiteraard niet toegeven. Burgers zullen evenmin graag erkennen dat een donatie richting geeft aan hun stem.
Wie weet werpen de recente verkiezingsuitslagen hier licht op. In Eemsdelta mochten de inwoners niet stemmen – ze hadden dat na de herindeling in november 2020 al gedaan. Maar in Midden-Groningen wel en daar duikelde de VVD van vier naar twee zetels. Als afkoopsommen al werken, is het effect erg kortstondig; als een shot lachgas. Wat ook opvalt is dat Gemeentebelangen en Leefbaar Midden Groningen in deze gemeente eclatante overwinningen boekten (acht en zes zetels). De lokale partijen haalden samen veertig procent van de stemmen en gaven alle landelijke partijen ver het nakijken.
In Woltersum heeft de VVD geen positie. Ik hou het erop dat het aangerichte leed hier te groot is om afgekocht te kunnen worden. Dat verklaart in ieder geval ook mijn afkeer als ik mensen hoor roeptoeteren: zet de gaskraan maar open en koop die Groningers af. Zulke lui denken kennelijk dat de wereld zo plat is. Ik hoop van harte dat ze daar geen gelijk in hebben.
Wil je op de hoogte blijven van deze blogserie? Klik dan hier of scan onderstaande QR-code om een melding in je e-mailbox te krijgen bij het uitkomen van een nieuwe aflevering.
Fakkels
Ze vlammen tijdens de protesttochten van Groningers die klem zitten in de aardbevingsbureaucratie en ze branden op de boorinstallaties van de NAM: fakkels. Ineke Noordhoff onderzoekt in dit tweewekelijks blog hoe Groningen in deze misère belandde en waar nieuwe energie te winnen valt.
Noordhoff is journalist en was tot 2021 hoofdredacteur van Noorderbreedte. Van haar hand verscheen Ontaard land, de strijd van een Groninger tegen de gasregenten bij Atlas Contact.
