Kustkracht » Noorderbreedte

Groningen zakt, en het gaat hard. De gaswinning heeft daar nog eens een halve meter aan toegevoegd. De dijken bij de Eems en Dollard zijn de achilleshiel van ons land. Als het misgaat wordt het zeewater pas bij de Hondsrug in Drenthe tegengehouden. Dan staat de stad Groningen al onder water.

Groningen heeft 90 kilometer kust. Mooi grensland met veel water. Maar ook kwetsbaar, want als het stormt moeten de dijken aan de kust de hele Noordzee tegenhouden. Die kan geweldig tekeergaan, dat hebben we recent weer mogen ervaren. De dijkcoupures in Delfzijl moesten twee keer achter elkaar dicht, de dijkwachten liepen hun zolen kapot toen Eunice en Franklin langstrokken.

In 2006 tijdens een Allerheiligenstorm sloegen hoge golven bijna over de dijk bij de Eemshaven. De waterstand bij Delfzijl was die nacht de hoogste ooit gemeten; 51 centimeter hoger dan tijdens de overstroming van 1916 en 23 centimeter meer dan bij de overstroming van 1825. De dijken bij de Eems en Dollard zijn na die wake-up-call van moeder natuur verhoogd. Terecht, want bij noordnoordwester storm wordt een immense trog water van een groot areaal Noordzee opgestuwd naar de kust. Daar drijven wind en getij het de doodlopende zeearm van de Eems/Dollard in. De dijken hier zijn als de hiel van Achilles, tientallen verdronken dorpen getuigen daarvan.

Achter de huidige Dollarddijken ligt een groot kwetsbaar gebied dat reikt tot in de stad Groningen. Als het misgaat bij een Dollard-dijk wordt het zeewater pas bij de Hondsrug tegengehouden door natuurlijke tegenkrachten – de zandrug. Wanneer je land zo vatbaar is voor overstromingen, dan kijk je wel goed uit wat je doet, zou je denken. Helaas is de werkelijkheid anders. We hebben het eeuwen geleden ontgonnen en er turf uitgehaald. Je kunt nog denken dat we toen niet beter wisten. Maar de laatste halve eeuw weten we wel beter en toch zijn we in turbotempo bezig het Lageland van Groningen verder de bodem in te jagen. Door diepontwatering ter wille van de landbouw zakt het steeds dieper onder het peil van de zeespiegel. In de streek rond het Schildmeer met soms een hele centimeter per jaar. Daarbij halen we op drie kilometer diepte aardgas uit de bodem – en daardoor zakt het hele gebied ook. De bodemdaling door gaswinning ligt rond een halve meter. Soms gaat die bodemdaling met een schok: een aardbeving. De mens brengt met haar exploitatiedrang het Lageland dus verder in gevaar. En onze overheid staat aan het hoofd van die door gewin gedreven manschappen.

Oude oplossingen

Ook eeuwen geleden al ervoeren de Groningers hoe de zee speelde met het land. De toenmalige bewoners verzonnen er wat op: ze bouwden hun huizen op een verhoging. Ze schepten wat klei, dumpten onkruid en mestresten op de ondergrond voor ze er een huis op bouwden, huiswierden. En die groeiden, onder leiding van samenwerkende bewoners en hun bestuurders aan elkaar tot dorpswierden. Als het water komt: haast je naar een oude kerk op een wierde, ze steken ook zes eeuwen na hun aanleg nog boven ons teneer gedrukte maaiveld uit.

Die slimme strategie van bouwen op een verhoging hebben we verlaten. Tegenwoordig denkt de mens de natuurkrachten te kunnen beheersen. We houden de zee tegen bij de dijk en wanen ons veilig achter gemalen die het regenwater wegpompen. Maar ons kustland komt er steeds beroerder bij te liggen. De clusterbuien zorgen dat regen in grote hoeveelheden tegelijk valt, afstroomt naar het lage land en daar vastloopt. Het extremere weer leidt tot meer stormen, hogere golven en grotere troggen water die op de kust stuiten. In de Noordzee, even boven Schiermonnikoog, werden in 2006 golven van zelfs 19,8 meter gemeten. Dat is ongeveer twee keer zo hoog als ‘normaal’ bij zo’n storm wordt gemeten. En dan hebben we nog de andere gevolgen van de klimaatverandering: de oplopende zeespiegel. De druk van de zee wordt aan onze kust zo groot dat zout water ook zonder dijkdoorbraak in het binnenland in sloten en akkers omhoog borrelt.

Landschapsexperts waarschuwen: het schip vaart recht op een ijsberg af. Maar de kapitein wil het niet onder ogen zien en richt zijn blik op de veilige kant.

De slibmotor

Is er wat te doen aan dat almaar verder inzakkende land waardoor onze kwetsbaarheid voor regen en zeewater toeneemt? Om te beginnen moeten we natuurlijk stevig bijsturen en de bron van de ellende stilleggen. Dus stoppen met de aarde te consumeren door ander waterbeheer en de materie uit de aardkorst (zoals gas en zout) niet als een onverantwoorde roversbende weg te halen.

Daarna komt er een hele spannende: kunnen we temidden van de resterende dreigingen toch verder leven in dit kustland of moeten we naar de reddingsboten om het vege lijf te redden? Ik zou zeggen: kijk eens terug naar hoe onze verre voorouders met de zee leefden en wat voor ingenieuze oplossingen die verzonnen. Als ze per se aan de kust wilden blijven wonen, zochten ze het hogerop. Dat kan nu ook wel eens heel verstandig zijn.

Op 15 februari was er een webinar van het Programma Eems Dollard 2050 waarin een kansrijke optie ter tafel lag: laten we het slib dat de Dollard in de weg zit en het water troebel maakt, weghalen en uitspreiden over het kwetsbare kustland achter de dijken. Het is eerder gedaan aan de overkant van de Eems waar na de Tweede Wereldoorlog het slib uit de haven van Emden over het land erachter is uitgespreid. Boerenland werd een meter hoger en na zes jaar afwachten kregen de boeren veel vruchtbaarder land terug. Afgelopen jaar is er een piepklein proeflandje in Groningen waar slib uit de Dollard overheen is gespoten. Een prachtige pilot om het randland hoger en veerkrachtiger te maken. Niet alleen boerenland kan baat hebben bij zo’n extra sliblaag, ook de Groningse kustplaatsen die nu vanwege aardbevingsschade herbouwd worden, zoals Appingedam, kunnen de oude wijsheid omarmen door eerst een extra laag grond aan te brengen en de nieuwe huizen een meter hoger te bouwen. Hoe hoger, des te langer hou je vol op dit randland waar de bodem zakt en de zee stijgt.

De experts op het webinar sloten tot mijn verbijstering af met de hoop dat deze ‘pilot’ door mag gaan. Want al is de noodzaak zo klaar als een klontje, het is maar de vraag of bestuurders geld en steun aan dit ‘slibproject’ blijven geven. In plaats van een snelle opschaling, blaast het experiment dan de kraaienmars.

Stel je voor dat je in de stuurhut van de Titanic staat, naast de kapitein. Je ziet hem ijzig de andere kant uit kijken. Wat doe je? Opspringen en alle bellen aan boord laten rinkelen natuurlijk. Dit laten we toch niet gebeuren! Ga snel door met dit soort creatieve oplossingen als de slibmotor te bedenken, uit te proberen en op te schalen. En stuur de rekening door naar de partijen die de Groninger bodem de grond in jagen, zoals de NAM.