In 2018 is het 200 jaar geleden dat Johannes van den Bosch zijn eerste Kolonie van Weldadigheid stichtte in Frederiksoord. In dat jaar zal ook duidelijk worden of de Koloniën de Unesco Werelderfgoedstatus krijgen toegekend. Twee goede redenen om een nieuw bezoekerscentrum te ontwikkelen: het Huis van Weldadigheid. De Provincie Drenthe biedt als verjaardagscadeau bovendien een kunstwerk aan. Deze zomer pitchten twee teams hun schetsontwerp voor het kunstwerk en de landschappelijke herinrichting van het bezoekerscentrum: Karres en Brands met Ricky Rijkenberg en Bureau B+B met Jan Konings. De Provincie Drenthe, Gemeente Westerveld en de Stichting Maatschappij van Weldadigheid selecteerden een winnaar.
Het kolonielandschap
Beide teams maken voor hun schetsontwerpen dankbaar gebruik van de bijzondere geschiedenis van Frederiksoord. De Kolonie van Weldadigheid was een baanbrekend sociaal experiment, waarin armen de kans kregen een zelfstandig bestaan als boer op te bouwen. De eerste kolonisten troffen woeste heidegronden aan in Frederiksoord. Zij ontgonnen het gebied langs een orthogonale structuur, die nu nog de basis van het landschap vormt. De kenmerkende koloniewoningen staan op regelmatige afstand van elkaar langs rechte lanen. Achter de bebouwingszone van 30 meter liggen de landbouwgronden. Onderwijs was een belangrijk onderdeel van de verheffing van de onderklasse. Daarom startte in 1884 de tuinbouwschool in Frederiksoord. Deze school heeft in de loop der tijd nieuwe elementen aan het landschap toegevoegd: grotere gebouwen, kassen, voorbeeldtuinen en een perenlaan. Het Huis van Weldadigheid wordt ondergebracht in een voormalig congrescentrum, gebouwd in 1997.
De illusie van regelmaat
Landschapsarchitectenbureau Karres en Brands nam voor deze opgave beeldend kunstenaar Ricky Rijkenberg in de arm. Zij stellen dat het rechtlijnige landschap slechts een illusie van regelmaat biedt: er gaan immers talloze persoonlijke verhalen in schuil van armoede, vreugde en verdriet. Het landschapsplan maakt de geschiedenis van het landschap zichtbaar, terwijl het kunstwerk de vele persoonlijke verhalen vertelt. De terreininrichting sluit aan op het landschappelijke lijnenspel van de omgeving. De 30 meter zone, de lanen en greppels worden gemarkeerd, vrijgemaakt en aangezet. De faciliteiten van het Huis van Weldadigheid krijgen een plek binnen het raster van dit lijnenspel, als een patchwork. De nieuwe ontsluiting loopt met haakse bochten langs de rand van het terrein. De verharding wordt minimalistisch, maar perfect vormgegeven. Het kunstwerk is een voortzetting van dit minimalistische lijnenspel. Het krijgt een prominente plek bij de entree, in de 30 meter zone. Ricky Rijkenberg stelt voor om samen met de gemeenschap van Frederiksoord op zoek te gaan naar de persoonlijke verhalen, om ze vervolgens te verbeelden in een raamwerk: een fragment van een schommel, een fabriek of een woning. Het kunstwerk is een spelaanleiding met een educatief karakter. Het nodigt uit om de geschiedenis van Frederiksoord door te vertellen aan de volgende generatie.
De Nieuwe Proefkolonie
Bureau B+B stedenbouw en landschapsarchitectuur werkte tijdens dit project samen met kunstenaar Jan Konings. Zij ontwierpen een informatielandschap waarin verleden, heden en toekomst samen komen. Het Huis van Weldadigheid krijgt twee poorten. De historische poort wordt gevormd door twee karakteristieke woningen die als poortwachters aan het begin van een laan staan. De toekomstige poort bestaat uit een kunstwerk, gebaseerd op de iconische ontginningswoning. Het Huis van Toen bestaat uit een 1:1 plattegrond van de traditionele koloniewoning. Het Huis van Nu is de daadwerkelijke poort. De ontginningswoning is in tweeën gehakt, zodat de entree er tussendoor loopt. De gesplitste woning verwijst naar het grote aantal eenpersoonshuishoudens. Het Huis van Straks bestaat uit een grid, dat virtueel ingevuld kan worden. Het voormalige perenlaantje verbindt de twee poorten. Langs deze as kan zich een programma ontwikkelen dat het verhaal over het verleden, het heden en de toekomst vertelt. De oude tuinbouwschool kan zich ontwikkelen tot een centrum voor social design. Het Huis van Weldadigheid wordt gerealiseerd in een bestaand gebouw dat sterk afwijkt van de oorspronkelijke bebouwing. Het team stelt voor om het bouwvolume aan te passen en de gevel te bekleden met spiegelend materiaal. De weerspiegeling van de omgeving laat het gebouw met het landschap samensmelten. Daarnaast houdt het gebouw de bezoeker letterlijk een spiegel voor. Het zet aan tot reflectie over wie we zijn, waar we vandaan komen en welke kant we op willen met onze maatschappij.
Juryrapport
De Stichting Maatschappij van Weldadigheid, de Gemeente Westerveld en de Provincie Drenthe kozen gezamenlijk voor het ontwerp van Karres en Brands en Ricky Rijkenberg. Het overzichtelijke landschapsplan en het sociale aspect van het kunstwerk spraken de jury het meest aan. Daarnaast waren er bedenkingen over de praktische uitvoerbaarheid van de plannen van Bureau B+B. Naar verwachting starten Ricky Rijkenberg en Karres en Brands binnenkort met de uitwerking van hun ontwerp voor het Huis van Weldadigheid.
