Soms leer je van kritiek, zegt Bas van Kampen. ‘Dan denk je: mijn God, ze hebben gelijk!’
Hij geeft een voorbeeld. Op een bepaald moment kreeg hij te horen dat de geraamde bezoekersaantallen van het Groninger Forum te laag waren. Daar schrok hij van. ‘We moeten natuurlijk wel goed berekend zijn op de hoeveelheid mensen die we straks over de vloer krijgen.’
Maar er was, en er is nog steeds, ook de omgekeerde kritiek, beaamt hij met een zucht. Dat hij juist veel te hóóg zit met de schatting van 1,7 miljoen mensen die vanaf 2015 jaarlijks zullen binnenlopen in het Forum. Méér bezoekers dan het Van Gogh Museum in Amsterdam krijgt. Méér dan Ponypark Slagharen. Dat kan toch nooit? Maar dan zegt Van Kampen (59) elke keer: ‘Je kunt het Groninger Forum niet vergelijken met een museum of attractiepark. Er is in Nederland sowieso niet iets vergelijkbaars. En dat is precies wat dit gebouw zo bijzonder maakt.’
Een ‘innovatief expertise- en ontmoetingscentrum’ moet het worden, waar allerlei wetenswaardigheden over het verleden en het heden op aantrekkelijke wijze worden ontsloten. Zodat brede groepen in de Groningse samenleving worden geprikkeld zich meer te verdiepen in de wereld om hen heen. Dat is de ‘missie’ die staat te lezen in in het bedrijfsplan waamee de gemeenteraad in juni heeft ingestemd. Het Forum als cultureel cement van de stad. Een tweede huis, als het ware, voor iedere Groninger.
Flodderig
We hebben afgesproken in de Naberpassage, een overdekte doorgang in de huidige oostwand van de Grote Markt, die uitkomt op een kleine binnenplaats achter een parkeergarage uit de jaren zeventig. Kortgeleden zijn de voorbereidingen begonnen van een ingrijpende vernieuwing van dit flodderige stukje binnenstad. Buiten adem en natgeregend komt hij wat verlaat aangelopen. Pet, lange jas, fleurige blauwe sjaal. ‘Sorry, ik was nog in gesprek met drie hiphoppers over het betrekken van twee dansscholen bij het Groninger Forum.’
De operatie aan de Markt gaat ruim vijf jaar duren. Afgelopen zomer viel het definitieve bouwbesluit, nadat opeenvolgende stadsbesturen zich hadden gebogen over het stadshart. Aanvankelijk wilden ze de naoorlogse nóórdwand van de Grote Markt aanpakken. Maar in 2001 stemden de Groningers per referendum massaal tegen de nieuwbouwplannen. Vooral de onder het marktplein bedachte parkeergarage lag gevoelig. De planvorming begon hierna helemaal opnieuw, met een groot opinieonderzoek naar de toekomst van de Grote Markt. De eveneens na de oorlog herbouwde oostzijde kwam daarbij naar voren als zwakste plek.
Door het afhaken van particuliere investeerders moest de gemeente op enig moment zelf het initiatief nemen om deze kant te ontwikkelen. Architect/stedenbouwkundige Willem Jan Neutelings kwam met de oplossing: sloop de oostwand en bouw een nieuwe gevelrij op de oude rooilijn (zeventien meter naar voren). Het vroegere intieme karakter van de Grote Markt wordt zo hersteld. Maak achter de nieuwe wand, ging Neutelings door, een plein met ruimte voor terrassen. En bouw aan dat plein een culturele publiekstrekker (om zo private investeringen in de omgeving uit te lokken).
In 2005 waren deze voorstellen onderwerp van weer een referendum – op initiatief van de tegenstanders. Zo’n veertig procent van de Groningers ging stemmen en daarvan sprak 53,4 procent zich uit voor het plan. In 2008 mochten de inwoners meebeslissen over de architectuur van het Groninger Forum. Het ontwerp van NL Architects kwam als winnaar uit de bus bij een publieksenquête. Dit plan voor een piramideachtig gebouw met een atrium en heuse roltrappen, was ook de favoriet van een vakjury en een jeugdjury.
‘Kijk, hier komt het’, zegt Van Kampen als we bij de parkeerflat aan de Schoolstraat staan. Met armgebaren geeft hij globaal de afmetingen van het toekomstige Forum aan. De garage gaat komende zomer plat. Onder de grond keren de parkeerplekken te zijner tijd terug.
Openlucht-cinema
Kees van Twist, directeur van het Groninger Museum, en Rob Pronk van Biblionet leverden destijds de bouwstenen voor het inhoudelijke concept van het Forum: een gebouw waarin diverse instellingen op het gebied van historische en actuele informatievoorziening elkaar bestuiven en aldus versterken. Ze hadden er allebei belang bij: Van Twist wist niet hoe hij in zijn museum de collectie oudheden fatsoenlijk moest exposeren. En de bibliotheek wilde moderniseren. Zo ontstond het idee van een spraakmakend gebouw waar je, zo vertelt inmiddels de website van het Groninger Forum, ‘zowel een boek als een cultuurhistorisch voorwerp kunt vinden, waar je op zoek kunt gaan naar de geschiedenis van een voormalig borgterrein en je je over de actualiteit kunt laten informeren. Je kunt je er ook laten verwonderen door spectaculaire tentoonstellingen. Kennis opdoen bij een lezing, debat of documentaire, onderuit zakken voor fraaie cinema. Of rondneuzen in oude kranten.’ Een huis vol verhalen, kortom, uit elke tijd, over de meest uitenlopende onderwerpen. ‘Bij mooi weer kun je op het dakterras een film bekijken’, zegt Van Kampen. ‘Ontmoeting, verdieping, vermaak en discussie, dat worden de pijlers.’
Juist in deze tijd, denkt hij, is er behoefte aan een plek waar ‘het sociale wordt gevierd’. ‘Ik geloof in een wereld buiten de computer, in het belang van een omgeving waar je andere mensen ontmoet en veel informatie krijgt over cultuur. Waardoor je geest zich makkelijker opent voor nieuwe ontwikkelingen en ervaringen. Wij willen laten zien dat het hartstikke leuk is dat er verschillen tussen mensen zijn. Het Forum moet een feestpaleis van de cultuur worden. En we gaan ons best doen iedereen mee te laten feesten.’
Positieve mentaliteit
Drie jaar geleden werd Van Kampen aangetrokken om de ideële Forum-gedachte verder gestalte te geven. Maar ook om de complexe nieuwbouw te begeleiden en het ‘merk’ Forum bekendheid te geven. Door zijn gevarieerde achtergrond was hij de ideale kandidaat. Opgegroeid in Groningen vertrok hij naar Leiden, waar hij rechten en bedrijfseconomie studeerde. Hij maakte documentaires in opdracht van bedrijven en maatschappelijke instellingen. Bij Smit Offshore was hij commercieel verantwoordelijk voor grote bouwprojecten zoals de installatie van olieplatforms. Hij werkte mee aan reclamecampagnes als ‘Melk de Witte motor’ en ‘Grolsch: bier zoals bier bedoeld is’. Ook was hij mede-eigenaar van een filmproductie- en game based learning-bedrijf. En deed hij vrijwilligerswerk in de sociaal-culturele hoek. Zo liet hij profvoetballers van ADO Den Haag, supporters en scholieren gezamenlijk de strijd aanbinden met geweld en racisme in het stadion. Met dit project ‘De Held’, dat veel navolging kreeg, sleepte Van Kampen de National Fair Play Award in de wacht.
Hij moet ook de fusie bewerkstelligen van zes organisaties die in 2015 opgaan in het Groninger Forum: de Openbare Bibliotheek, de Groninger Archieven, Filmhuis Images, debatcentrum DwarsDiep, de Volksuniversiteit en het Groninger Museum (collectie oudheden). Niet alleen in Nederland bestaat een dergelijke instelling nog niet, ook in het buitenland zijn geen goed vergelijkbare voorbeelden te vinden. De OBA, de nieuwe bibliotheek van Amsterdam, het Humboldt- Forum in Berlijn, het Newseum in Washington, het Powerhouse in Sydney – allemaal centra waar op een vernieuwende manier met het presenteren van informatie wordt omgesprongen, maar toch telkens op een wat andere grondslag, legt Van Kampen uit.
Een criticus van het Forum, waarmee vanzelfsprekend vele miljoenen gemoeid zijn, zou nu kunnen schamperen dat Groningen zich veel te veel verbeeldt – Groningen is geen wereldstad. Maar Van Kampen vindt dat geen reden om ‘kleinsteeds’ te denken. ’Als je zegt: dit is Groningen en zo moet het blijven, dan wordt het hier juist steeds kleiner en naar binnen gerichter. Er is hier bovendien zo’n flow of energy, dat moet je niet verstoppen maar uitdragen. Het Groninger Forum wil graag die positieve mentaliteit ademen.’
Overgewicht
Ook al is er nog geen gebouw, Van Kampen en zijn team zijn al een tijd bezig om de naam Groninger Forum te verbinden aan allerlei projecten. Van het mobieltjes-filmfestival Viva la Focus tot activiteiten in het kader van de Kinderboekenweek. En van Groningen meets Europe (naar aanleiding van de
Europese Verkiezingen) tot de onlangs gehouden landelijke Week van de Geschiedenis. In die week, over het thema ‘Oorlog en vrede’, trad het Forum naar buiten met een omvattend activiteitenprogramma, waarbij geen doelgroep werd overgeslagen. Naast films, lezingen en exposities vertelden vijf Groninger veteranen over de vredesmissie waaraan ze deelnamen. De lokale zender zond televisieportretten uit over vluchtelingen die in Groningen wonen. En er was een debat met vmbo-scholieren over de vraag of zij het leger in willen. Het Groninger Forum werd hiermee voor de derde keer genomineerd voor de Week van de Geschiedenis-prijs.
Afgelopen zomer brachten dichters uit de stad per bakfiets een hommage aan Simon Vinkenoog. Ook nam het Forum de organisatie van het spektakel ‘50 jaar Groningen-gasveld’ voor zijn rekening. Vanuit de hele provincie Groningen komen er verzoeken om samen te werken. Rond ‘Het wonder van Aduard’ bijvoorbeeld, een project waarmee dit dorp de ooit grote Europese betekenis van het plaatselijke middeleeuwse klooster weer tot leven wil roepen.
‘Alles wat relevant is voor de Groninger (uit stad of ommeland) kan het vertrekpunt zijn van een Forum-
activiteit’, antwoordt Van Kampen op de vraag hoe breed het werkterrein van het Forum wel niet is. ‘Daarbij zoeken we zo mogelijk de relatie met wat er om ons heen, in Nederland, Europa, of de wereld gebeurt. Maar we gaan ook kooklessen geven, want overgewicht is helaas ook een aspect van de Groninger cultuur.’
Het gaat nog erg lang duren, vindt hij, voor het Forum-gebouw er staat. Daarom is hij blij dat het instituut, nu nog kantoor houdend in de Openbare Bibliotheek, in 2010 een tijdelijk eigen onderkomen krijgt. Vanaf september kunnen de deelnemende partijen samen warmdraaien in de te verbouwen Camerabioscoop aan het Hereplein. ‘Daar kunnen we zichtbaar maken hoe het is als je de schotten tussen deze instellingen weghaalt.’ Maar uiteindelijk, zo maakt Van Kampen duidelijk, passen de ambities van het Groninger Forum alleen in het ‘huis’ aan de Grote Markt.
