Ton Schoot Uiterkamp is hoogleraar milieukunde aan de Rijksuniversiteit Groningen en sinds 1991 verbonden aan het IVEM, Centrum voor Energie en Milieukunde. Hij doet onder meer onderzoek naar de manieren waarop we volkshuisvesting, voeding en transport duurzamer kunnen maken. Hij woonde en werkte lange tijd in het buitenland, waarvan acht jaar in de Verenigde Staten. Sinds 1992 is Ton Schoot Uiterkamp lid van de redactieraad van Noorderbreedte.
Harro Meijer is hoogleraar isotopenfysica aan de Rijksuniversiteit Groningen en sinds 1992 verbonden aan het Centrum voor IsotopenOnderzoek. Zijn onderzoekthema’s zijn onder andere atmosferische broeikasgassen en klimaatgeschiedenis. Eerder was hij als fysicus werkzaam in Utrecht, Kaiserslautern (D) en Kopenhagen.
Wilt u ook een vraag stellen aan De Graadmeters? Mail uw vraag dan kort en bondig onder de titel ‘klimaatvraag’ naar redactie@noorderbreedte.nl. De redactie maakt voor elke aflevering een selectie uit de binnengekomen vragen.
Wat vonden jullie van de film An Inconvenient Truth van de voormalige Amerikaanse vice-president Al Gore?
HM: In de Universiteitskrant heb ik hierover eerder gezegd dat ik er met wantrouwen heen ging. Wat zou een man als Al Gore mij nou kunnen vertellen over het milieu, dacht ik vooraf. Maar ik vond het een heel sterke film. Gore is ter zake kundig en laat op een indrukwekkende manier zien wat de gevolgen kunnen zijn van de menselijke beïnvloeding van de atmosfeer die de afgelopen decennia plaats heeft gevonden. Als student had Gore hetzelfde gevoel als ik: waarom vindt niemand het erg dat de mens het broeikaseffect ingrijpend versterkt? Dat was in de jaren zestig, toen de CO2-concentratie in de lucht voor het eerst nauwkeurig werd gemeten.
Het wrange is dat alles wat Gore in zijn film betoogt al lang bekend is. Toch dringt de boodschap niet goed door tot het grote publiek. Veel mensen denken dat er controverses bestaan over de ernst van de situatie. De reguliere media roepen dat beeld op, terwijl in alle wetenschappelijke publicaties die de afgelopen jaren over dit onderwerp verschenen zijn, niemand de ingrijpende gevolgen van de CO2-uitstoot in twijfel trekt. Kennelijk is er een instantie héél effectief aan het lobbyen om de boodschap te vertekenen. Gore vergelijkt het met de sigarettenindustrie, die decennia lang heeft volgehouden dat roken niet schadelijk of verslavend zou zijn.
TSU: Die vergelijking vind ik absoluut zinnig. Er zijn inmiddels aanwijzingen dat er een actief beleid is geweest van Amerikaanse oliemaatschappijen als Exxon om ‘klimaatwetenschappers’ te sponsoren die ingaan tegen de heersende wetenschappelijke inzichten.
Overigens hadden sommige scholieren die de film gezien hebben, kritiek op het feit dat Al Gore zelf in een ‘dikke auto’ rijdt en de hele wereld rondvliegt, zo vertelden ze tijdens een debat in het Groningse Natuurmuseum waar ik bij was.
Maar moeten we nu echt wakker liggen van het broeikaseffect? Salomon Kroonenberg van de Universiteit van Delft, vindt het een hype en zegt dat we in termen van geologische tijdschalen moeten denken. Het klimaat verandert nu eenmaal altijd, en wij moeten gewoon meebewegen, ons aanpassen, redeneert hij. En het zou ook nog best eens mee kunnen vallen allemaal, net als met de zure regen. Zit daar wat in?
Zure regen viel niet mee. Er is terecht veel tegen gedaan en het verschijnsel blijft nog steeds aandacht vragen.
Kroonenberg ziet het geheel als aardwetenschappelijk experiment en inderdaad, er zijn wel eens wildere dingen met het klimaat gebeurd. Maar hij vergeet dat dergelijke extreme klimaatveranderingen, bijvoorbeeld het einde van de laatste ijstijd, de huidige menselijke samenleving op hun grondvesten zou doen schudden. De mensheid zal zich dus wel moeten aanpassen aan natuurlijke klimaatverandering (en maar hopen en bidden dat die niet te groot en te snel zal zijn), maar dat wil niet zeggen dat we een snelle en grote klimaatveranderingen door eigen toedoen over ons heen moeten laten komen!
Bovendien gaat Kroonenberg er te veel van uit dat de geologische verschijnselen van het verleden ook die van de toekomst zijn. De mensheid is inmiddels zelf een geologische kracht van betekenis geworden en dat is in het verleden nooit zo geweest. Kortom, we moeten het door de mens veroorzaakte broeikaseffect serieus nemen zonder natuurlijke klimaatvariaties te veronachtzamen.
Volgens een nieuw computermodel zou al over veertig jaar de ijskap zijn verdwenen. Laten toekomstige ontwikkelingen als gevolg van klimaatverandering zich wel voorspellen?
Alle klimaatmodellen vertonen een behoorlijke overeenstemming op het punt van de buitenproportioneel snelle opwarming van de noordelijke poolgebieden. Dat staat al in het IPCC Third Assessment Report 2001. Waarnemingen van de laatste jaren verlenen steeds meer geloofwaardigheid aan deze modelberekeningen. Dus dat over veertig jaar de zomerse ijsbedekking van de noordelijke ijszee weg zou zijn, kan goed uit gaan komen. Voor de goede orde, we hebben het hier over zee-ijs, niet over de ijskap van Groenland.
Houdt de wereldwijde temperatuurstijging in dat we nooit meer een Elfstedentocht zullen meemaken?
HM: Ik heb de laatste jaren bij wijze van halfserieuze grap de relatie laten zien tussen wereldwijde temperatuur en zonnevlekken enerzijds, en elfstedenwinters anderzijds. Conclusie is dat als het in de winter 2006-2007 niet lukt, dat het dan ook in de toekomst niet meer gaat lukken. KNMI-meteorologen blijven overigens hoop houden dat de tocht van 4 januari 1997 niet de laatste was.
Hoe hoog moeten de dijken langs de Waddenzee worden om de stijgende zeewaterspiegel de baas
te blijven?
De verwachte zeespiegelstijging is zo’n zestig centimeter in de komende eeuw, maar stormstatistiek is belangrijker. Meer extreme stormen worden verwacht, en het scheelde in november 2006 al weinig of het water was over de dijken tussen Lauwersoog en Delfzijl geslagen. Dus, pak hem beet, drie meter?
Is de watermassa als gevolg van de zeespiegelstijging in te zetten voor energieopwekking?
Nee, het gaat om verwaarloosbaar weinig water op het geheel (we hebben het over een meter op de gemiddelde oceaandiepte van drie kilometer).
In Friesland en Drenthe worden momenteel ‘klimaatbosjes’ aangelegd – in driehoeksverband geplante groepjes walnotenbomen die CO2 moeten binden. Heeft dat nou zin?
Nou ja, dit is symbolisch. Deze bosjes nemen veel te weinig CO2 op om een aanmerkelijke rol te spelen. De Nederlandse CO2-uitstoot van twee tot drie maanden is gelijk aan de biomassa van de hele Veluwe. Kortom, één procent energiebesparing levert al veel meer op dan die bosjes.
Wat zouden de hoofdpunten moeten zijn van een klimaatbestendig kabinetsbeleid?
Een belangrijk punt zou zijn de introductie van een progressief energiebelastingtarief: meer per eenheid energie betalen als je meer afneemt. Daarnaast zou de nadruk gelegd moeten worden op energiebesparing (geen absurde inconsequente regels als nu voor personenauto’s) en zou de korting bij aanschaf van energiezuinige huishoudelijke apparaten als koelkasten en wasmachines opnieuw ingevoerd moeten worden. Tot slot zou er een meerjarenplan moeten komen voor energiebesparing in bestaande woningen.
Meer lezen?
Op www.klimaatportaal.nl staat onder meer het boekje De kleine vraagbaak van het Kyoto-protocol
Op www.carboschools.org staat het onderwijsboekje What we know, what we do not know and how we try to better understand global change (aan een Nederlandse vertaling wordt gewerkt)
The Rough Guide to Climate Change. Robert Henson, 2006. IPCC (Intergovernmental Panel on Climate Change), zie www.ipcc.ch
www.realclimate.org
