De inhoud van de in september 2001 verschenen cd-rom ademt monumentaliteit uit, maar wel in een modern jasje. Na een intro begint de bezoeker op een aangename wijze een ontdekkingstocht per luchtballon boven het gebied. Wat opvalt is de blokverkaveling van de percelen. Bewegende beelden en foto’s, zowel historisch als recent, zijn in een afwisselende mix toegepast en geven een goed beeld van de geschiedenis. Dat er ook gedacht is aan beeldmateriaal van deze tijd, getuigt van besef voor historie. Recent materiaal vormt eveneens een belangrijk archief voor de toekomst. ‘Informatie over cultuurhistorie draagt bij tot waardering voor het verleden. Wil je elementen bewaren en beschermen en er draagvlak voor krijgen, dan moet de ontwikkelingsgeschiedenis van een gebied bekend zijn’, zegt Jan Mensink, directeur van de Stichting Maatschappij van Weldadigheid. Met de cd-rom kunnen mensen de zichtbare elementen van de kolonie nu nog beter beleven. ‘Door ze op deze manier te interesseren, denken wij goed inhoud te kunnen geven aan ons motto: de toekomst van de Maatschappij ligt in het verleden.’ Het verlevendigt de cultuurhistorische betekenis van de Maatschappij voor de voormalige koloniën.
Hoeder cultureel erfgoed
Het idee voor het maken van een cd-rom is voortgekomen uit de massale belangstelling voor monumentale panden tijdens de jaarlijkse landelijke Open Monumentendag. De Maatschappij heeft zelf bovendien zelf veel beeldmateriaal. ‘We hopen dat de unieke historie van deze streek bij meer mensen gaat leven. Wij leiden regelmatig groepen rond met hulp van een gids die alles van het gebied weet. Mensen die op eigen houtje komen, ontberen deze informatie. Met name deze groep bezoekers krijgt nu in het museum De Koloniehof in Frederiksoord virtueel de mogelijkheid het gebied te leren kennen. Aansluitend kunnen ze gericht het gebied ingaan.’
Om een breed publiek en de juiste doelgroep te bereiken, wordt het internet steeds vaker gebruikt. De website van de Maatschappij levert in dat opzicht niet zoveel informatie. Mensink is zich ervan bewust dat hier nog veel aan te verbeteren valt. Als het aan hem ligt wordt de inhoud van de cd-rom ook op het internet geplaatst. ‘Dit aspect heeft op dit moment echter geen prioriteit. Zodra de site wordt aangepast en dit binnen de begroting past, wordt de cd-rom misschien aan de site toegevoegd.’ Wil de Maatschappij haar motto breed uitdragen, dan ligt hier de ultieme mogelijkheid.
Selectie monumenten
De Maatschappij bezit ongeveer 1400 hectare (cultuur)grond en heeft 64 panden in eigendom, waarvan er 28 op de monumentenlijst staan. Het overgrote deel van de gebouwen wordt bewoond. Daardoor is het niet mogelijk deze monumenten te bezichtigen. Van de achtentwintig monumenten zijn er vijftien geselecteerd voor de cd-rom. De geschiedenis van ieder monument wordt in beeld gebracht door verspringende foto’s van vroeger naar de situatie van nu. ‘Dat we niet alle monumenten hebben opgenomen, komt omdat ongeveer de helft ervan uit koloniewoningen bestaat. Er zijn drie monumenten van binnen te bekijken, terwijl van de rest van de geselecteerde monumenten het aanzicht en de directe omgeving in beeld komen. Dit wordt verbeeld met filmopnamen waarbij de gebruiker met de muis 360 graden in de omgeving rond kan draaien.’ Verder vindt Mensink het belangrijk dat het beeldmateriaal op deze manier voor de toekomst bewaard blijft, daarmee een belangrijk archief vormend voor het nageslacht.
Sociale zorg
Via een tijdbalk met gesproken tekstinformatie, wandel je door de geschiedenis van de Maatschappij. Die geschiedenis begon in 1818 in de omgeving van Vledder met de oprichting van landbouwkoloniën. De koloniën, beter bekend als de ‘vrije’ koloniën, groeiden uit tot de dorpen Frederiksoord, Wilhelminaoord, Boschoord en Willemsoord (Ov.). ‘De kolonisten werden gehuisvest in zogenoemde koloniewoningen; boerderijtjes met drie hectare grond. De landbouw had daarin als taak de kolonisten op te voeden tot arbeidzame mensen, maar ook om ze in hun eigen onderhoud te kunnen laten voorzien’, aldus Mensink.
Met een muisklik wandel je zo bij een koloniewoning naar binnen. In totaal zijn in het gebied 430 koloniehuisjes gebouwd. Hieraan dankt het gebied voor een groot deel haar unieke cultuurhistorische waarde, want het wordt nu nog steeds gekenmerkt door een groot aantal koloniewoningen. Als het aan de Maatschappij ligt verrijzen er over niet al te lange tijd vijftien nieuwe kolonievakantiewoningen tussen Frederiksoord en Wilhelminaoord. Hiermee wordt weer een dimensie aan het koloniale verleden toegevoegd. Aandacht hiervoor houdt de herinnering aan deze voor Nederland unieke opzet van negentiende-eeuwse sociale zorg levend.
Beleef het verleden
Sinds 1993 is het museum De Koloniehof in de voormalige timmerwinkel van de Maatschappij gevestigd. Hier wordt het leven, wonen en werken in de koloniën verbeeld. De burgerlijke stand van de Maatschappij, het zogenoemde kolonistenbestand, is hier te raadplegen. Een koloniaals woordenboek op de cd-rom helpt met de verklaring van allerlei geschiedkundige weetjes. Alleen dit levert al een keur aan informatie op. Twee fietsroutes en een autoroute zijn opgenomen. Bovendien kan de gebruiker een authentieke ansichtbriefkaart per e-mail versturen naar een bekende.
Frederiksoord en Veenhuizen
De Koloniehof biedt via een ‘koloniedagtocht’ de mogelijkheid om de unieke cultuurhistorie van Frederiksoord en Veenhuizen te beleven. Wat veel mensen niet weten is dat de Maatschappij van Weldadigheid directe invloed heeft gehad op de ontwikkeling van Veenhuizen. Speciaal voor kolonisten uit de vrije koloniën, zij die over weinig discipline beschikten, werden in 1823 de ‘dwangkoloniën’ bij Veenhuizen opgericht. Een leuke variant van het spel galgje op de cd-rom speelt in op de onderlinge relatie. Door een woord te raden mag je in de vrije kolonie blijven vertoeven, maar wordt het woord niet geraden, dan gaat de ‘woordrader’ als straf per koets naar de onvrije kolonie Veenhuizen.
Instandhouden monumentaal bezit
Waar de Maatschappij nu een florerende organisatie is, was dat rond 1859 wel anders. Om het voortbestaan van de Maatschappij niet in gevaar te brengen zijn de strafkoloniën van Veenhuizen in 1859 aan de Staat overgedragen. De Maatschappij richtte zich na 1859 weer volledig op het werk in de vrije koloniën. Voor een aantal weldoeners is een speciaal plaatsje ingeruimd op de cd-rom. Via een groot antiek openslaand fotoboek komen de portretten en verhalen van personen naar voren die hebben meegeholpen voorzieningen in de koloniën te realiseren via ‘sponsoring’. Tegenwoordig bestaan de inkomsten van de Maatschappij uit de ontvangen huur- en pachtopbrengsten. Met deze middelen is zij in staat tot beheer en behoud van een rijke historie en een kostbaar en monumentaal bezit.
Het monumentaal bezit van de Maatschappij kunt u komen bekijken. Maar u kunt ook eerst de geschiedenis via de cd-rom tot u nemen. Deze is te koop in de winkel van museum De Koloniehof voor € 20,50 euro. Het digitale ‘schijfje’ is zeer geschikt om thuis in alle rust te bestuderen en u verder te verdiepen in dit unieke stukje Nederland. Met enkele muisklikken door tweehonderd jaar historie lopen. Wie wil dat niet?
Meer informatie over de koloniegeschiedenis kunt u vinden op www.dekoloniehof.nl , en op www.gevangenismuseum.nl .
