De cultuur-toeristische stichting KTF beoogt met Monument van de Maand zowel de inwoners van Friesland als geïnteresseerden en belangstellenden van buiten dit gebied bewust te maken van de waarde van het cultuurhistorisch erfgoed in deze provincie. De nadruk ligt daarbij op het bijzondere van de eigen omgeving, waaraan mensen in het dagelijks leven zo gemakkelijk voorbij gaan. Door belangstelling te wekken voor monumenten in de eigen buurt of streek, wordt een draagvlak gecreëerd om de nalatenschap van onze voorouders te behouden. Elk jaar wordt een viertal meer en minder voor de hand liggende monumenten geselecteerd. De organisatie hanteert een aantal criteria bij de keuze van deze monumenten. Ze dienen een bepaalde nieuwsgierigheid op te wekken en kwaliteit uit te stralen. Daarnaast vormen diversiteit en – indien mogelijk – een evenredige spreiding van de vier monumenten over de provincie een belangrijke vereiste. Ook wordt geprobeerd in te spelen op andere activiteiten in de regio. Een Monument van de Maand is altijd ingebed in de bebouwde, landschappelijke en historische omgeving. Voorbeelden van Monumenten van de Maand uit het verleden zijn: bijzondere gebouwen als Staniastate in Oenkerk en het Poptaslot in Marssum, dorpsgezichten als Hollum op Ameland en Paesens Moddergat, natuurgebieden als de Slachtedyk van Oosterwierum naar Oosterbierum en het Rijsterbos in Gaasterland, industriële monumenten als het Woudagemaal van Tacozijl en de watertoren van Sneek. Ook een bepaald thema zoals kaatsen of een belangrijk historisch of literair persoon uit het verleden kunnen centraal staan, zoals Gysbert Japicx en Slauerhoff. Het begrip ‘monument’ wordt dus in een zeer brede betekenis gehanteerd en vormgegeven. In principe selecteert de stichting KTF de monumenten. Ze staat echter ook open voor suggesties van buitenaf, zoals van gemeenten of instellingen die om specifieke redenen aandacht willen schenken aan een onderwerp. Een jubileum, een voltooide restauratie, de aanwijzing tot beschermd dorpsgezicht of een geboorte- of sterfdag van een historisch persoon kunnen zo op opmerkelijke wijze gevierd worden. Het inspelen op grootschalige evenementen behoort ook tot de mogelijkheden.
Commissie van vrijwilligers
Na de keuze van de onderwerpen begint de feitelijke organisatie van de evenementen. In de gemeente waar een Monument van de Maand gelokaliseerd is, wordt meestal een commissie van vrijwilligers en betrokkenen in het leven geroepen. Deze draagt zorg voor de invulling en organisatie van de openstellingen van gebouwen en het opzetten van activiteiten die meestal plaatsvinden op zaterdag- en zondagmiddag. De activiteiten variëren van tentoonstellingen, lezingen, concerten en rondleidingen tot fietstochten, afhankelijk van de lokale mogelijkheden en ideeën. Ieder Monument van de Maand wordt feestelijk geopend. Voor de financiering van de projecten worden gemeenten en eigenaren benaderd. De provincie draagt bij in de personele lasten en de overige middelen worden verkregen met verzoeken aan fondsen en sponsoren en door de verkoop van de boekjes en routes.
Draagvlak bij eigen bevolking
De plaatselijke commissies zijn zeer verschillend van samenstelling. Vertegenwoordigd kunnen zijn: de betreffende gemeenten, eigenaren van gebouwen, plaatselijke belangenverenigingen, kerkvoogdijen, VVV’s, musea, historische werkgroepen en andere culturele organisaties die gericht zijn op bepaalde onderwerpen zoals architectuur of tuinontwerpen. Het project kan alleen slagen wanneer het wordt gedragen door de eigen bevolking; veel is afhankelijk van de beschikbaarheid, creativiteit en medewerking van vrijwilligers. Door deze brede organisatievorm vervult Monument van de Maand een brugfunctie tussen overheden, culturele instellingen, bedrijfsleven en het publiek. Het brengt de plaatselijke bevolking bijeen, heeft oog voor lokale initiatieven en is aangepast aan de omgeving.
Goed gedocumenteerd
Behalve het organiseren van de tijdelijke activiteiten heeft de organisatie van Monument van de Maand zich ook ten doel gesteld een blijvende documentatiereeks over Friesland op te bouwen. Over ieder monument verschijnen zowel een gebonden, goed gedocumenteerd en rijk geïllustreerd boekje als een tijdloze wandel- of fietsroute. De boekjes zijn los verkrijgbaar bij de stichting en bij de boekhandels in Friesland.
Programma 1999
Het programma van Monument van de Maand voor 1999 ziet er (onder voorbehoud) als volgt uit. In de maand mei vormen vier dorpen in de gemeente Wûnseradiel het Monument van de Maand. Het gaat om het dorpenkwartet Schettens, Longerhouw, Schraard en Wons. Het uit te brengen ‘kuierkwartet’ zal een wandelverbinding tussen deze dorpen gaan vormen. Plaatselijke historici vertellen sagen en legenden uit de streek. Bovendien wordt geprobeerd het nooit eerder ten gehore gebrachte muziekstuk Langs de Schraarder vaart van Pieter Bakker voor deze gelegenheid te laten opvoeren. In juni staan herbergen langs de kust van Harlingen naar Stavoren centraal. In verschillende plaatsen en stadjes langs de voormalige Zuiderzeekust vertellen oude herbergen hun eigen verhaal. Schilderingen en historische elementen in de herbergen verwijzen naar een roemrijk verleden. De typisch Nederlandse strijd tegen het water komt tot uiting in de alom aanwezige haventjes en sluizen. Een deel van de activiteiten wordt rondom anekdotes over beroemde en beruchte bezoekers opgezet. Het thema ‘begrafenisrituelen en begraafplaatsen’ van Monument van de Maand september sluit aan op de Open Monumentendag van 11 september, die aandacht besteedt aan begraafplaatsen in en om Leeuwarden. In het kader van de toegenomen belangstelling voor persoonsspecifieke begrafenissen in Nederlander, is het interessant op een rij te zetten welke begrafenisrituelen de Friese cultuur nu eigenlijk kent. Behalve kerken en begraafplaatsen kunnen ook klokkenstoelen, rouwborden, grafhuisjes, urnen en lijkbaren onderwerp zijn van de activiteiten. Het monument van oktober gaat over drukkerijen en de boekdrukkunst, waarbij de ontwikkeling van de grafische industrie van de Friese steden wordt beschreven. Ambachtelijke boekbinderijen, handelsdrukkerijen en alternatieve uitgeverijen zoals kunstuitgevers komen aan de orde.
De publicaties komen aan het begin van de betreffende maanden uit en zijn te bestellen bij de Stichting Kultuer en Toerisme yn Fryslân. Ook is het mogelijk een abonnement op de serie van vier boekjes te nemen. Informatie: 058 – 21 22 451.
