Rosa Everts is kunstenares. Ze kijkt om zich heen en probeert te vatten wat er verandert. Mijn adem stokte bij het zien van haar aardbevingswerken in de Bierumer School. De met foto’s vervlochten tekeningen gun ik een prominente plek in de bestuurskamers.
Rosa’s werken over de remake van Groningen begonnen bij het huis van haar opa en oma in Woltersum. Het staat in de polder achter het huis van Henk Tienkamp, de man die ik jaren volgde voor mijn boek Ontaard land. In die boerderij groeide haar moeder op. Langzaam zag Rosa de boerderij vervallen. Dat schuurde niet alleen omdat het naar is een huis te zien afkalven, maar vooral omdat haar oma altijd zo netjes was. Het voelde alsof de boerderij langzaam barstte en wegzonk.
Het gebouw was onvoldoende gefundeerd om de veranderingen in de omgeving aan te kunnen. Het polderland zakte door de landbouw en gaswinning en die maakten aanpassingen van de grondwaterstand nodig. De aardbevingen zetten het gebouw steeds meer onder druk. Er bleven maar scheuren ontstaan. Rosa’s oma kon het verval niet tegenhouden, hoe hard ze ook haar best deed. Dat bleek ook wel toen ze uiteindelijk verhuisde naar de stad.
Een schim van het huis
Rosa koestert de geboorteplaats van haar moeder. De plek fotografeerde ze nadat de boerderij gesloopt was. Een bergje aarde en sloopresten herinneren aan het gebouw waar haar moeder het levenslicht zag en opgroeide en waar haar opa overleed en oma haar best bleef doen om ‘de boel’ overeind te houden, Over die foto heen schetste Rosa een schim van het huis dat er ooit stond. Levensecht, maar toch transparant, bijna zwevend. Precies wat er stond, zoals het was, maar dan niet werkelijk.
Dit is kunst die schuurt. Het is werk waar de mensen uit zijn weggelaten. Leeg, en levenloos, maar vol betekenis.
De laatste jaren van haar leven woonde Rosa’s oma in de stad. Haar familie was bang dat ze niet zou kunnen wennen in een ander huis ver van de plek waar ze zolang leefde. Zo’n stap moet ontwrichtend zijn, verwachtten ze. Maar Rosa’s oma knapte op. Ze kon weer netjes zijn op de ramen en kozijnen, het had weer zin om stof af te nemen want hier waren geen spleten en scheuren waardoor het stof bleef aanwaaien. De ontwrichting van haar leven bleek in het verleden te liggen. Het sluipende proces van verloedering, haar gevecht tegen het verval, dat was ontwrichtend. De verhuizing naar de stad, hoe pijnlijk ook, had een element van bevrijding.
De boerderij in Woltersum werd verkocht en gesloopt. Rosa was erbij en deed daar op haar artistieke manier verslag van. ‘Verdwijning’ werd het thema van dit werk. Toen het af was, ging ze op zoek naar meer gebouwen die niet zijn opgewassen tegen de turbulentie van deze tijd. Slooppanden zijn er legio in het Groningen waar vele duizenden huizen de ontwrichtende aardschokken ten gevolge van de gaswinning niet aan blijken te kunnen. Rosa ontmoette bewoners en voelde hoe traumatisch het is als je eigen veilige huis scheurt en inzakt door de aardschokken.
Achter het bureau van de burgemeester
Inmiddels heeft de kunstenares een serie van vier ‘verdwijningen’. Daarin zie je stukken grond waar de gebouwen erop aan- en afwezig zijn tegelijk. De vier werken zijn geëxposeerd in de Bierumer School, waar kunstenaars de oude dorpsschool nieuwe invulling geven als expositieruimte, atelier en gastwerkplaats voor kunstenaars.
Het zijn indrukwekkende aardbevingswerken en ik vraag me af of die een rol kunnen spelen in het oplossen van de aardbevingsellende. Misschien door ze op te hangen op een belangrijke plek in de ‘beleidscentra’ van het kerngebied? Bijvoorbeeld achter het bureau van de burgemeester. In het aardbevingscentrum liggen vier gemeenten: Eemsdelta, Het Hogeland, Midden-Groningen en ‘de stad’. Daar is het ‘verdwijnen’ van huizen ten gevolge van de aardgasbevingen aan de orde van de dag.
Vanzelfsprekend zijn de gemeentebestuurders in deze gemeenten erg begaan met hun bewoners en werken ze hard aan de bouw van aardbevingsbestendige huizen. Maar zolang dat niet klaar is, kan het geen kwaad om de leider van die gemeentebesturen op hun dagelijkse werkplek eraan te herinneren hoe schrijnend het is als je huis wordt opgeslokt door de exploitatie van het aardgas.
Het lijkt me ook een mooi moment om, zodra alle inwoners veilig wonen, het portret van de koning weer op zijn vaste plek achter het bureau van de burgervader terug te hangen. Als ik de werkplanningen zie zal zijn portret nog een hele tijd met een zijmuur genoegen moeten nemen: de versterkingsoperatie loopt door tot 2028. Maar je hoeft geen helderziende te zijn om te voorspellen dat dat ook nog wel eens een paar jaar kan uitlopen.
