Jacques Wallage legde tijdens zijn verhoor voor de parlementaire commissie scherp de vinger op de minachting die veel bestuurders hebben getoond voor de bewoners en waarmee ze het vertrouwen in het bestuur ondermijnden. Groningers zitten vast in een gordiaanse knoop van overheidsfalen. Het is goed dat de enquêtecommissie alle lijnen door haar handen laat gaan en blootlegt wie wanneer een knoop legde.
Het gaat over de NAM, die niet voldoende nieuwsgierig was naar het effect van hun exploitatie van de bodem. Over het ministerie van Economische Zaken, dat zich gewichtig voelde onder de grote aardgasopbrengst en onwelgevallige informatie onder tafel manoeuvreerde zodat de eendimensionale focus op gaswinst volgehouden kon worden. Over ministers, die zich niet goed genoeg hebben laten informeren maar wel besluiten namen met desastreuze consequenties voor de veiligheid van Groningers. Over de Tweede Kamer, die een onvoldoende alerte controleur van de macht was. Over regionale en lokale bestuurders, die hun eigen boontjes wensten te doppen en niet voorzagen dat deze ramp veel meer vroeg dan zij in huis hadden.
‘Nationale ramp’
Jacques Wallage kent de Groningers. Hij vocht ervoor om met hen samen de ‘nationale ramp’ te lijf te gaan. Hij was samen met Jan Kamminga aan de Dialoogtafel met maatschappelijke organisaties bezig de versterking bestuurlijk in te bedden en ze kwamen best ver. In Groningen dan. Maar in Den Haag hadden de minister en zijn ambtenaren geen zin in dat gedoe met bewoners. Als het niet anders kon, maakten ze ‘harde’ afspraken met de regio. Maar daarna wurmden ze zich eronderuit. De Tweede kamer hield de minister niet aan zijn toezeggingen. Was het uit vrees dat de maatschappelijke organisaties op de stoel van gekozen vertegenwoordigers zouden gaan zitten?
Bestuurlijke kopstukken als Max van den Berg en Wim Meijer werkten keihard aan een bestuurlijke aanpak waarmee Groningen de ‘nationale ramp’ van de gasbevingen te lijf kon. Wallage praatte de blaren op zijn tong om de maatschappelijke partijen aan boord te krijgen. Gedetailleerd deden Van den Berg en Wallage in hun verhoor voor de parlementaire commissie verslag van wat ze gedaan hadden en waar ze schipbreuk leden. Bij zo’n crisis heb je een heldere beslissingsstructuur nodig en een soort superminister met doorzettingsmacht in het centrum. Een beetje zoals de deltacommissaris die zelf verantwoording aflegt aan het parlement. Wallage had graag een regeringscommissaris gehad.
Het werd de Nationaal Coördinator Groningen. Hans Alders werd benoemd en Wallage gaf hem het voordeel van de twijfel. Maar de bouwfouten in diens bevoegdheden waren van het begin af aan ingebakken. Alders moest overal voor knokken en kwam niet ver. Veel had hij te lijden doordat de minister alles doorschoof. Die bleef er maar op hameren dat de aardbevingen veroorzaakt waren door de NAM en dat dus daar de verantwoordelijkheid lag. Maar, zei Wallage, de NAM mag de bevingen veroorzaakt hebben, daarmee is het níet automatisch de juiste partij om de oplossing te brengen. Daar had de overheid echt zelf haar verantwoordelijkheid moeten pakken. De NAM is een gaswinbedrijf. Die kan geen grote ruimtelijke opgaven leiden, geen huizen versterken of het historische karakter van dorpen bewaken. Dat is een publieke taak. Helaas hadden kundige mensen als Wallage niet veel in de pap te brokkelen. Wat een gemiste kans. Hoe triest om dat nu te constateren.
Strooigeld
Kan het nog goed komen? Jelle van der Knoop, oprichter van de Groninger Bodembeweging ver voor de bestuurders wakker werden, toonde zich in zijn verhoor pessimistisch. De bestuurders die zichzelf hebben overschat, trekken zich terug achter de geraniums. De Shell verlaat Nederland. De NAM begrijpt dat ze haar ‘license to operate’ in Groningen heeft verloren. Haar aandeelhouders stoten haar af als een melaats familielid. In Groningen op de bodem waaronder de aardrijkdommen zijn weggehaald, zijn gemeenschappen in dorpen in diepe verdeeldheid geraakt door de brute gaswinningen en het wanbeleid en gebrek aan leiderschap daarna. In de onveilige vensterbanken in Groningen staan helemaal geen geraniums meer, de bewoners zijn kapot, net als hun huizen.
Wat kun je in hemelsnaam verzinnen om een oplossing dichterbij te brengen? Er is inmiddels een betonnen bureaucratie over de Groningse bodem gestort. Nu en dan poogt Den Haag bewoners milder te stemmen door een beperkte groep ‘recht’ te geven op een paar duizend euro. Geld dat gelabeld wordt voor verduurzaming, schade, leed of andere compensatie. Maar het strooigeld wordt zo willekeurig verspreid dat het niet helpt om het vertrouwen van de bewoners op te krikken.
Biedt ruimte
Gelukkig zijn er nog altijd bewoners die hun verstand erbij houden en zich blijven inzetten voor hun eigen leefwereld. Afgelopen maand was er een intensief programma onder de naam ‘Respect voor Groningen’. Bewoners formuleerden samen een agenda voor herstel. Aan bestuurders is nu de belangrijke taak om dat te realiseren en hun eigen agenda in de koelkast te zetten.
De afgelopen tien jaar heeft het bestuur niet geleverd. Nu is het de hoogste tijd voor een dienende bestuurlijke rol. Biedt ruimte aan je inwoners, faciliteer het herstel van huizen en gemeenschappen en hou je eigen politieke wensen ver op de achtergrond. Op moeilijke momenten adviseer ik even apart te gaan zitten met een oortje in en nog eens geconcentreerd te luisteren naar het verhoor van Wallage.
