‘Architect aan zet’ heet het versterkingsprogramma uit de koker van Dianne Maas. Vrij vertaald: bewoners die zich bij de herbouw van hun door aardbevingen onveilige huis van het begin tot het eind laten begeleiden door een architect, krijgen binnen een dag fiat uit het gemeentehuis. Tjalling Zondag van Zofa architecten werkt ermee en het smaakt echt naar meer.
Een mega-avontuur
Maas is nu anderhalf jaar Bouwmeester Versterking. Als je huis kapot verklaard wordt en je moet versterken of nieuwbouwen komt er heel wat op je af, weet ze uit ervaring. Dat hoorde ze ook terug tijdens haar vele gesprekken met bewoners in het aardbevingsgebied. ‘Iemand die in Meerstad een kavel koopt, kiest ervoor een eigen huis te bouwen. Dat is al een mega-avontuur. Maar als je in een oud huis woont in een bestaand dorp in een oud landschap, heb je dat ooit gekocht omdat je dat mooi vond. Je kiest er dan niet zelf voor om een nieuw huis te bouwen.’
Als – na jaren wachten en bakkeleien – is besloten dat een huis afgebroken moet worden omdat het onveilig is, zijn de bewoners doorgaans opgelucht dat er duidelijkheid is. Maar daarna tuimelen ze in de volgende rollercoaster: een nieuw huis bouwen vraagt veel. ‘Je moet bewoners daarbij helpen. Architecten kunnen dat’, vindt Maas. Daarom is ze met ‘Architect aan zet’ gekomen. Vergunningsvrij bouwen terwijl de kwaliteit toch gewaarborgd is. De gemeenteraad van Groningen stemde er verrassend snel mee in, stelt ze tevreden vast.
‘Een nieuw huis is nooit hetzelfde als het oude’, aldus Maas. De constructie moet aardbevingsbestendig worden, het ontwerp energieneutraal, de materialen duurzaam en de inpassing klimaatbestendig. Mogelijk hebben de bewoners andere woonwensen dan toen ze het huis kochten en zijn er bijkomende problemen die om een oplossing vragen: een asbest dak, een boerenschuur die geen functie meer in de landbouw heeft. Bovendien is een huis geen geïsoleerd gebouw; er zijn buren, het staat in een straat, maakt deel uit van een dorp en ook die omgeving is dynamisch. Daarom is bij nieuwbouw een goede ontwerper nodig die breed kijkt.
Veel aardbevingsslachtoffers ervaren dat ambtelijke diensten hordes opwerpen. Henk Tienkamp, de hoofdpersoon uit mijn boek ‘Ontaard land’, zei het ongepolijst: je huis is kapot gemaakt door de gaswinningen en vervolgens komen die betweters van het gemeentehuis met regels over welstand aansukkelen. Maas begrijpt die frustratie, maar ze vindt het nodig dat er meer aandacht komt voor ruimtelijke kwaliteit en cultuurhistorie. De versterkingsoperatie is tot nu toe uitgevoerd als een excel-operatie: het gaat over geld en bouwtechniek. De vraag wat een huis betekent voor degene die erin leeft, hoe het bijdraagt aan de identiteit van een dorp of straat en hoe het toekomstbestendig kan worden, is te ver weggeschoven. ‘Door de versterking komen ook andere opgaven in het ruimtelijk vlak in een snelkookpan.’ Ze vindt dat er dringend behoefte is aan meer ontwerpkracht.
Tegelijkertijd ziet ze de ellende van de bewoners die er nóg een verantwoordelijkheid bij krijgen waar ze niet om hebben gevraagd. Dat bracht haar bij het plan om de bewoners met hulp van een architect meer het roer in handen te geven en te ontzorgen. De andere kant daarvan is dat de ambtenaren die nu kijken of nieuwbouwplannen passen binnen de regels, dat moeten overlaten aan de architect.
Architect wordt bouwheer
Tjalling Zondag van Zofa architecten doet mee aan de Groningse pilot bij de vernieuwing van een huis in Winneweer. Het gaat niet alleen om welstandscontrole, zo maakt hij duidelijk. De gemeente controleert normaliter ook of nieuwe gebouwen voldoen aan technische-, veiligheids-, en duurzaamheidseisen. In de pilot moeten ook die ambtenaren met hun handen op de rug toekijken. Want de architect is niet alleen ontwerper, maar blijft naast de bewoner staan, volgt de aannemer en waarborgt dat het constructie- en installatiewerk aan alle regels voldoet.
Je moet er als architect wel geschikt voor zijn, ziet Zondag. Bouwen is in deze wereld echt veel meer dan ambachtelijk stenen stapelen, zoals vroeger. Door de verantwoordelijkheid voor ontwerp, inpassing en de kwaliteit van de bouw in één hand te leggen, wordt de architect meer een bouwheer. Ten aanzien van veiligheid, ventilatie en duurzaamheid bijvoorbeeld gelden eisen die impact hebben op het ontwerp. Ook duiken er bij de uitvoering vaak dilemma’s of problemen op die een creatieve oplossing vragen. ‘Je moet er als architect dan induiken en dat moet je leuk vinden. Het is vaak puzzelen.’
Het huis in Winneweer waar Zondag aan werkt is voor iemand die houdt van open ruimtes. Met de aardbevingsdreiging heb je dan een slim skelet nodig om het huis genoeg stevigheid te geven. ‘Twee ruimtes met hele andere functies bleken constructief beter los van elkaar gebouwd te kunnen worden. Dat hebben we nu zo ontworpen dat het eruit ziet als een dubbele schuur, zoals je in Groningen veel ziet. Maar ze staan los van elkaar. Je bouwt ook een beetje voor de buren en het dorp.’
Vijfmaal is scheepsrecht?
Maas haalde deze zomer de pilot-architecten bij elkaar om te horen hoe het hen vergaat en of het de ambtenaren werkelijk lukt om hun oude werk los te laten. Voor Maas weegt zwaar dat bewoners meer aan het stuur staan door die koppeling aan een architect, zowel bij het ontwerp als de bouw. Dat lijkt te lukken en daarom ziet zij toekomst voor het concept. Ze verwacht dat deze manier van werken goed past bij de komende Omgevingswet. Daarin wordt het vergunningstelsel van gemeenten gedecimeerd. Met de pilot ‘Architect aan zet’ borduurt Maas voort op een pilot in Rotterdam die tot regulier beleid is gemaakt. Dit jaar werd daar de eerste vergunningsvrije woning van Nederland opgeleverd.
Na ‘Heft in eigen hand’, ‘Eigen initiatief’, ‘Bouwen in eigen beheer’ en ‘Eigenaar kiest bouwer’ is ‘Architect aan zet’ het vijfde initiatief dat Groningers in een onveilig huis moet helpen bij nieuwbouw. De eerste vier zijn geïnitieerd door de Nationaal Coördinator Groningen. ‘Architect aan zet’ geldt voorlopig alleen in de gemeente Groningen. De gemeente schept in financiële zin ruimte om de extra uren van de architect te betalen door de legestarieven aanzienlijk te verlagen. Dat wordt terugverdiend in het gemeentehuis waar minder ambtenaren nodig zijn om de nieuwbouw te controleren.
Wil je op de hoogte blijven van deze blogserie? Klik dan hier om een melding in je e-mailbox te krijgen bij het uitkomen van een nieuwe aflevering.
