Drie keer sprak ik afgelopen veertien dagen een zaal vol Groningers die vooral enthousiast waren over Ontaard land. Het is een aangrijpend boek over het aardbevingsdrama. De herkenning van het persoonlijke verhaal, blijkt veel mensen – vooral getroffenen – goed te doen. Voor bestuurders is het boek echter lastiger om te lezen.
In de recensie van dagblad Trouw staat waarom bestuurders Ontaard land moeilijk vinden. Uit dat artikel: De schuld legt de schrijver zonder pardon bij kortzichtige ‘gasregenten’. Bij de ledenbijeenkomst van de Groninger Bodembeweging was dat een van de eerste vragen: wie zijn dan die gasregenten? Na mijn uitleg – in de verwevenheid van markt (NAM) en overheidsmacht zit voor mij het regenteske – kwamen er vervolgvragen. Want kun je de schuld voor het aardgasdrama dan zonder pardon bij het bestuur leggen?
Ja, ik vind dat ‘het bestuur’ daarvoor verantwoordelijk is. Het rijk gaf de vergunning om gas te winnen en strooide decennialang kwistig met gasmiljarden – behalve in Groningen -, de provincie stopte al dertig jaar geleden de bevestiging dat er aardschokken kunnen ontstaan in een diepe la, de gemeenten werden medeplichtig omdat ze gretiger waren om hun zeggenschap vast te houden dan werkelijk voor hun burgers te kiezen. En zo kan ik nog wel even doorgaan. Welke bestuurder stond of staat werkelijk voor de belangen van de onveilige Groningers? Wie heeft er afgelopen jaren zijn rug recht gehouden?
Ik herinner me er niet veel. De meest bijzondere is wat mij betreft Eric Wiebes, die als standvastige minister zijn topambtenaren opdracht gaf te stoppen met de aardgaswinning. Volgens onbevestigde bronnen had hij zich mentaal zwaar bewapend voor hij naar zijn eigen ministerie ging om zijn besluit mee te delen. Geen discussie, geen onderzoek, nee een oekaze. Zijn manschappen hadden ‘het schuim om de mond’ uit woede over zo’n drastische beleidswijziging. Als een Cerberus stond Wiebes zijn mannetje. Helaas werd de minister later door kleinere uitglijders geroosterd door een volkstribunaal van media, boze bewoners, gefrustreerde marktpartijen en beleidskoningen. Wie moedige keuzes maakt, heeft vele vijanden.
In mijn publiek afgelopen week zaten niet alleen aardbevingsgedupeerden, maar ook bestuurders. Mensen die vanuit de gemeenteraad, Provinciale Staten en de Tweede Kamer proberen om de belangen van de bewoners te dienen. Veel mensen ook die het hart op de juiste plaats hebben. Opvallend vaak waren ze met hun bestuurswerk gestopt of worstelen ze met de vraag: waar kan ik het verschil maken? Ze bedoelen het goed en werken hard, maar ze zijn ook allemaal gevoelig voor lobby’s en laten hun oren weleens hangen naar deelbelangen. Wat ook niet helpt is dat bestuurders het inhoudelijke debat vaak vermengen met politieke motieven. Daarom zeg ik onverbloemd: in het bestuursgilde hou ik iedereen medeverantwoordelijk.
Opzet of kwade trouw
Hebben ze daarmee schuld? Aan ‘schuld’ kleven negatieve noties die zich in vele varianten kunnen voordoen. Gaat het om ‘opzet’ of ‘kwade trouw’? We hebben hier goddank geen bestuurscultuur als in Rusland waar oligarchen vooral beogen om zichzelf te verrijken. In ons land verwacht je niet dat bestuurders willens en wetens Groningers omlaagdrukken. Maar als je al meent dat de bedoelingen goed waren, zoals ik krampachtig wil blijven doen, dan blijven er wel pijnlijke vragen liggen. Kun je na tien jaar ‘grote urgentie’ en een onveilige leefwereld in Groningen nog wel met droge ogen beweren dat bestuurders zich om de bewoners bekommeren? Je moet als bestuurder toch haast blind zijn om niet te zien hoe desastreus de beleidsaanpak uitpakt voor de bewoners. Maar als je dat ziet, dan blijf je toch niet meebewegen met de NAM, met de minister, met de ambtenaren en de instellingen? Je bent toch bestuurder om in nood naast je burgers te gaan staan?
Ik worstel daarmee. Of bestuurders de aardschokken nou ‘onbedoeld’ (te veel bezig met eigen zaken) of ‘opzettelijk’ (geld) hebben laten ontaarden in een drama voor de bewoners, in alle gevallen vind ik dat verwijtbaar. Je bent en blijft wat mij betreft als bestuurder verantwoordelijk voor de heel foute uitkomst van het overheidsbeleid. Je loyaliteit lag ten onrechte niet bij de burgers maar bij processen, budgetten of politieke doelen.
Menselijke maat
Een bestuurder mailde me dat hij Ontaard land soms te schokkend vond om te lezen. Hij moest het nu en dan even wegleggen. Deze man dacht iets te weten van de gaswinning, de rol van de overheid en de oliebedrijven, schrijft hij, maar hij had niet doorzien hoe geraffineerd het beleid soms marktpartijen faciliteert en burgers in gevaar brengt. Ontaard land legt dat bloot. En het laat je meevoelen hoe dit beleid uitwerkt op het persoonlijke leven van mensen; hoe ze stuk gaan. ‘Het is geen boek dat je voor je plezier leest’, geeft deze bestuurder me terug. Moedig om dat toe te geven, schreef ik hem in een dankmail. Ik put daar hoop uit. Hoop dat er werkelijk iets ten goede kan en zal keren.
In de zaal van de Groninger Bodem Beweging stond een vrouw op. ‘Dit boek brengt de menselijke maat terug in het aardbevingsdossier. Laten wij Ontaard land via die ‘menselijke maat’ naar bestuurders brengen. Lees allemaal dit boek en geef het als privépersoon door aan een bestuurder. Bel twee weken later op en ga van mens tot mens met elkaar in gesprek over de vraag: wat vond je ervan?’
Ik vind dat een charmant idee. Persoonlijk geloof ik namelijk niet direct dat ‘harde afrekeningen’ de wereld verder helpen. Wanneer ik de stemmen uit de zalen goed versta, is het voor de aardbevingsgedupeerden belangrijk dat bestuurders hun verantwoordelijkheid nu eindelijk eens echt nemen. Het gaat er daarbij niet zozeer om dat ze persoonlijk door het stof moeten, wel dat ze met open vizier kennis durven nemen van de effecten van hun beleidskeuzes en gaan doen wat echt helpt.
Wil je op de hoogte blijven van deze blogserie? Klik dan hier om een melding in je e-mailbox te krijgen bij het uitkomen van een nieuwe aflevering.
Fakkels
Ze vlammen tijdens de protesttochten van Groningers die klem zitten in de aardbevingsbureaucratie en ze branden op de boorinstallaties van de NAM: fakkels. Ineke Noordhoff onderzoekt in dit tweewekelijks blog hoe Groningen in deze misère belandde en waar nieuwe energie te winnen valt.
Noordhoff is journalist en was tot 2021 hoofdredacteur van Noorderbreedte. Van haar hand verscheen Ontaard land, de strijd van een Groninger tegen de gasregenten bij Atlas Contact.
