Stel je voor dat je op een dijk staat en uitkijkt over de Waddenzee. Houd dan je duim en wijsvinger bij elkaar en probeer er 1,9 millimeter ruimte tussen te houden, dat is zo weinig dat de vingers elkaar bijna raken. Dit is de snelheid per jaar waarmee de zeespiegel sinds 1890 voor de Nederlandse kust stijgt. Die stijging is sindsdien niet versneld.
Alsnog zijn we bang dat het water echt zal gaan rijzen. Want we weten dat we het klimaat extra opwarmen door onze uitstoot van onder meer koolstofdioxide. We weten dat de ijskap op Groenland smelt. We weten dat de Noordelijke IJszee over een aantal decennia misschien beter de Noordelijke IJsvrije Zee genoemd kan worden. We weten dat de gletsjers krimpen.
Dit alles kan koud om het hart slaan. Binnensmonds vervloeken we de regering omdat die niet genoeg doet om de uitstoot van broeikasgassen te beteugelen. We piekeren over de herinrichting van het Nederlandse kustlandschap. Misschien kunnen we her en der de dijken doorprikken en de zee meer speelruimte geven.
Nederland loopt achter
Alsnog krabben niet alleen wij, maar ook deskundigen zich op het achterhoofd. Want hoe kan het dat de zeespiegel maar niet harder wil stijgen voor de Nederlandse kust? Wereldwijd wordt sinds 1993 een versnelling gemeten, maar Nederland ‘loopt achter op schema’ zoals onderzoeksinstituut Deltares in 2019 schreef in het rapport Zeespiegelmonitor 2018.
Als het zo doorgaat, stijgt de Nederlandse zeespiegel in de 21e eeuw niet meer dan twintig centimeter. Misschien klinkt dát al onaangenaam, maar dan moeten we weten dat de zeespiegel al 21 duizend jaar in dat tempo stijgt. Toen die stijging begon was de vorige ijstijd net over zijn hoogtepunt. Sindsdien ging het soms harder, soms trager. De hoogste stijgsnelheid was tot dusver de twintig meter in vijfhonderd jaar tijdens de periode die ‘Meltwater Pulse 1A’ genoemd wordt. Dat was ruim 14 duizend jaar geleden. De stijging nam toen een snelheid aan van veertig centimeter per eeuw. Al sinds de allereerste Deltacommissie uit 1956 wachten we op een minstens net zo snelle stijging. De Deltacommissie rekende toen met een extra hoogte van zeventig centimeter in de 21e eeuw. Veel geld werd gestoken in de voorbereidingen: planologisch, door voor tweehonderd jaar vooruit aan ruimte te reserveren; ontwerptechnisch, door de bovenkant van de Oosterscheldekering vervangbaar te maken; en adaptief, door kustsuppleties te baseren op de verwachte zeespiegelstijging.
Het water komt, toch?
Maar: die enorme stijging van de zeespiegel voor de Nederlandse kust gaat toch óóit komen. Waarom brengt auteur Rutger Bregman anders het pamflet Het water komt uit, waarin hij rept over mogelijk drie meter stijging in 2100? Waarom zendt Milieudefensie anders op primetime een tv-spotje uit waarin volwassenen tegenover kinderen plaatsnemen, met de voeten in een laagje water, om hen uit te leggen hoe het zo ver is gekomen? Waarom zegt nieuwslezer Rob Trip anders in het achtuurjournaal na het uitkomen van een rapport van het KNMI: ‘Als er geen enkele maatregelen worden genomen, krijgen we te maken met meer extreem weer en een snellere zeespiegelstijging. Het KNMI ging eerst nog uit van een zeespiegelstijging van één meter tot eind deze eeuw, maar rekent nu al op 1,20 meter’? Een probleem is dat de gemiddelde nieuwsconsument geen tijd heeft om onderzoeksrapporten door te snuffelen, om eens te kijken waarop deze zeespiegelprognoses zijn gebaseerd. Dat is geen wonder, want een normaal mens heeft het druk genoeg: met het gezin, met werk, met hobby’s, met piekeren over hypotheeklasten.
De werkelijkheid van de mondiale zeespiegelstijging is dat weliswaar legio rampscenario’s te bedenken zijn, maar dat de onzekerheid over wat de toekomst gaat brengen onverminderd groot is. Zelfs na veertig jaar internationaal onderzoek neemt de onzekerheid maar niet af, beschrijft een studie uit 2018 van een onderzoeksteam onder leiding van de Amerikaanse klimatoloog Andra Garner. Het rapport van Deltares spreekt zelfs over het fenomeen ‘negative learning’. Het opmerkelijke is dat alle ‘inspanningen niet (…) leiden tot een scherper beeld van de zeespiegel, integendeel’, staat in het rapport uit 2019.
Wipwap
Allereerst een paar dingen die niet algemeen bekend zijn. Wat niet of nooit in de krant staat, is dat Nederland op één van de gunstigste plekken ter wereld ligt. Alleen Scandinavië is nog beter gelegen. In recente rapporten van Deltares, het KNMI en het Compendium voor de Leefomgeving staat beschreven dat dit onder andere te maken heeft met de nabijheid van Groenland. Dat de ijskap op Groenland smelt, komt ons helemaal niet slecht uit. Hierdoor wordt de ‘zelfgravitatie’ van die enorme ijsmassa minder krachtig en trekt de ijskap de omringende zee minder sterk naar zich toe. Het paradoxale effect is dat door deze smelt de zeespiegel rond Groenland daalt.
Wat niet of nooit in de krant staat, is dat Nederland op één van de gunstigste plekken ter wereld ligt
Wat ook opvallend is, is dat de Groenlandse smelt ervoor zorgt dat ter hoogte van Engeland de bodem stijgt. Dat gebeurt al de hele twintigste eeuw, maar is de laatste decennia versneld. Het kan zijn dat deze stijging zelfs tot aan de Nederlandse kust een gunstige betekenis heeft.
Op basis van de drie eerdergenoemde onderzoeksrapporten kunnen we zeggen dat onderzoekers het erover eens zijn dat we in ons deel van de wereld niet bang hoeven te zijn voor wat er op Groenland gebeurt. Overigens kan het een heel millennium duren voordat die hele ijskap weg is. Maar ook het opwarmen en het daardoor uitzetten van het zeewater speelt voor Nederland nauwelijks een rol, doordat ons land op het Europees continentaal plat ligt en de Noordzee daardoor ondiep is.
Belangrijker voor Nederland is de bodemdaling die al sinds vele eeuwen in ons land plaatsvindt. Die heeft tal van oorzaken. Eén is het ‘herstel’ van de bodem na de laatste IJstijd: juist doordat Scandinavië door het verdwijnen van de zware ijskap terugveert en dus een bodemstijging meemaakt, is Nederland aan het zakken. We zitten simpelweg op de verkeerde kant van de wipwap. Andere oorzaken zijn de ontwatering van het land om landbouw en huizenbouw te bedrijven, maar ook de gaswinning die in de regio bij Delfzijl voor een significante bodemdaling heeft gezorgd.
Onwaarschijnlijke rampscenario’s
De meest alarmerende berichten in de media over de stijging van de zeespiegel zijn gebaseerd op een toekomstscenario van het klimaatpanel IPCC dat in die berichtgeving nooit bij name wordt genoemd. Het gaat om het scenario met de mooie naam ‘SSP5-8.5’. Onder anderen nieuwslezer Rob Trip baseerde zich in het journaal op dit zwartgerande toekomstbeeld.
Vergeten wordt dat het IPCC zelf dit scenario eind 2021 als niet waarschijnlijk heeft betiteld, alleen al omdat het Parijs-akkoord van 2015 er geen deel van is. Verder gaat dit scenario uit van een 21e eeuw waarin duurzame energie geen rol speelt, het gebruik van fossiele brandstoffen verveelvoudigt, de economische groei tot in alle uithoeken van de wereld doorzet, en de veeteelt gigantisch uitdijt doordat vlees ook buiten het Westen tot het meest gegeten voedsel in de wereld gaat behoren.
Wél cruciaal voor de Nederlandse zeespiegel is wat er gebeurt op West- Antarctica. Het oostelijke deel van de Zuidpool is stabiel, maar sinds de jaren zeventig worden onderzoekers nerveus van dat westelijke deel. Het probleem is echter, zo zegt de Utrechtse zeespiegelexpert Roderik van der Wal: onderzoekers snappen de ‘fysica’ van Antarctica nog niet. De ijskap van West-Antarctica wordt kleiner, door warmer oceaanwater onder de ijsplaten. Maar er is geen consensus over waarom dat water warmer is, vertelde Van der Wal in een interview in 2019 in het tijdschrift Geo.brief. Verder werken wetenschappers pas sinds twintig jaar aan ijsmodellen en zijn die moeilijk te combineren met klimaatmodellen.
Zo staan we voorlopig nog op diezelfde dijk, met de duim en wijsvinger 1,9 millimeter van elkaar. We wachten al ruim tachtig jaar op de versnelling van de zeespiegelstijging. Allerlei rampscenario’s kunnen door ons hoofd spoken, maar de toekomst ligt nog altijd open.
