Achterin de Grote Zaal van Tryater staat een ingeklapte tribune met rode stoelen te wachten op publiek. Voor de tribune valt een voorzichtige zonnestraal op een tafel met scripts, waar vier castleden van Under Wetter druk aan het repeteren zijn. De stemmen van acteurs Tamara Schoppert en Rogier in ’t Hout vullen de grote, lege ruimte. In afwisselend Fries en Nederlands discussiëren ze over de verkoop van de ijsbaan van Schopperts personage Afke. Tegenover hen zit regisseur Tatiana Pratley aandachtig te luisteren.
Under Wetter vertelt het verhaal van de familie Kingma, die al jaren een ijsbaan en boerderij in Friesland heeft. Wanneer de boerderij van Afke in moeilijkheden komt staat ze voor een dilemma: houdt ze zich aan haar familiebelofte om de ijsbaan te onderhouden, of verkoopt ze de grond om haar boerderij te redden? Hoewel schaatsen nog maar zelden kan, is de ijsbaan verweven in Afkes familie-DNA en lijkt verkopen onmogelijk. Maar ze gunt haar zoon ook de kans op een boerentoekomst.
Onder water
Pratley kreeg het idee voor het stuk toen ze net startte met haar nieuwe baan bij Tryater. Ook kreeg ze in die tijd haar zoontje. ‘Dat waren grote veranderingen ineens. Ik dacht veel na over wat ik mijn kind wilde meegeven en in wat voor wereld hij terecht zou komen. Op een dag liep ik samen met hem langs de ijsbaan en dacht ik: jeetje, deze plek gebruiken we eigenlijk nooit meer. Terwijl we altijd schaatsten in het dorp waar ik ben opgegroeid in Friesland. Het was een magisch moment als er ijs lag en iedereen er was. Dat was heel bijzonder.’
Wat doe je met zo’n unieke locatie? Opeens vielen de puzzelstukjes op hun plek, Pratley: ‘Ik dacht: als we de plek die ons verbonden heeft niet meer gebruiken, wat gaan we er dan mee doen? Misschien is dit dan juist een mooie plaats om theater te maken.’ En dat heeft Pratley gedaan. De afgelopen maanden heeft ze samen met haar eigen gezelschap Tryater en met dansgezelschap Ivgi&Greben gewerkt aan een voorstelling die vanaf mei gespeeld wordt op de ijsbaan van Wergea.
De naam van de voorstelling stond toen Pratley dat drie jaar geleden bedacht vooral voor de ijsbaan onder water zetten, zodat deze kan bevriezen. ‘In de tussentijd is het IPCC-klimaatrapport uitgekomen en afgelopen zomer waren de overstromingen in Limburg. Zo wordt “under wetter” op een heel andere manier reëel. In het stuk vertelt een Pakistaanse hoe haar dorp overstroomde en in een bergmeer verdween. In Pakistan vindt dit werkelijk plaats. De vraag is natuurlijk: is dat ook onze toekomst?’ Als je dat uitzoekt kom je erachter dat een groot deel van Friesland eind deze eeuw onder water kan komen te staan.
Foto 1: Regisseur Tatiana Pratley Foto 2 en 3: Het filmen van de teaser op locatie
Veranderende wereld
De voorzitter wil alles bij het oude laten, de boerin wil de ijsbaan verkopen, de klimaatwetenschapper zet de problemen in een breder perspectief en het kind heeft nog nooit op natuurijs kunnen schaatsen. ‘We weten dat de wereld aan het veranderen is, maar hoe gaan we daarmee om? Daar gaat het stuk over’, vertelt regisseur Pratley. In Under Wetter kijken we door de ogen van verschillende personages naar de toekomst.
Klimaatverandering is als groot thema tastbaar en zichtbaar in Under Wetter, maar ook degenen die minder met het klimaat begaan zijn, hebben bestaansrecht in het stuk. ‘Hun pijn en gevoel ervaren we ook. Het is niet eendimensionaal, we leggen mensen niet simpelweg een klimaatrapport voor de neus. We laten de menselijke dimensie zien van wat verandering betekent.’
Waar de Friese grasveldjes vroeger ieder jaar bevroren, is het nu elke winter afwachten of er geschaatst kan worden. Hoe mensen op deze verandering reageren verschilt erg. Een ijsbaan blijkt dan ook een aangewezen plek om klimaatverandering te portretteren. ‘Toen we de research deden voor dit stuk merkten we dat er veel mensen zijn die proberen vast te houden aan het ijs. Er zijn veel ijsclubs die ervan overtuigd zijn dat ze een toekomst hebben en als je de klimaatrapporten leest dan is dat ook wel zo. We gaan vast nog wel een Elfstedentocht krijgen en er gaat vast nog wel ijs zijn, ik zeg niet dat het nooit meer gaat vriezen. Maar ik vind het wel bijzonder dat sommige mensen erg met het verleden bezig zijn en dat anderen vooruitkijken. Waarom is dat zo? Dat fascineert me.’
Krachtig ijs
‘Individualisering zie je overal en dat is ook de grote pijn. Traditie was iets dat mensen verbond.’ Naast klimaatverandering, symboliseert de ijsbaan ook deze thema’s. Pratley: ‘Dat is het mooie van schaatsen. Je mocht vallen en hielp elkaar weer overeind, dat vind ik een mooie metafoor. Iedereen stond op dat ijs en was gelijk. Alle rangen en standen schaatsten met elkaar, de notaris naast de postbode en de dokter naast de putjesschepper.’
Het ijs brengt veel samen: het hele dorp zodra het vriest en grote emoties als het niet vriest. ‘IJs heeft ook altijd gestaan voor vrijheid, omdat je gemakkelijk van de ene naar de andere plek kon komen in Friesland. Op verschillende manieren is dat ijs altijd belangrijk geweest.’
Nu er minder vaak ijs is, staat de Friese schaatstraditie onder druk. Mensen hebben het gevoel dat ze hun verbinding met elkaar kwijt zijn als ze niet meer schaatsen. ‘Veel tradities liggen onder vuur en verbrokkelen. Ik noem dat ook wel smeltende tradities. Dat is natuurlijk heel pijnlijk als je vindt dat schaatsen onderdeel is van je Friese identiteit. Als tradities wegvallen, wie ben je dan zelf?’
Fris perspectief
Under Wetter biedt een voorzetje tot nadenken over de toekomst. Door de opwarmende aarde verandert onze omgeving en cultuur. De voorstelling zet deze ingrijpende, wereldwijde veranderingen in het licht van het alledaagse, Friese leven.
In de lege theaterzaal zitten de acteurs voor het eerst bij elkaar om de scène over de verkoop van de ijsbaan te oefenen. Woord voor woord analyseren ze het script en gaandeweg schaven ze het bij. In de kantlijnen worden met potlood opmerkingen geschreven. Al spelende vinden de acteurs de dynamiek en emoties die bij hun personages horen.
Een toneelstuk over het beladen onderwerp klimaatverandering, waar de locatie zelf een belangrijke rol speelt. Wie weet biedt het ruimte voor een fris perspectief. Pratley: ‘Het leuke van theater is dat je dit allemaal kan laten zien en kan laten voelen zonder dat je er een oordeel over geeft.’
