Er liepen reuzen door Leeuwarden en ik liep ergens ver weg. Terwijl een buitenproportionele duiker, meisje en hond ergens in het Friese aan een kraan bungelden, zag ik aan de andere kant van de oceaan een andere vorm van schaalvergroting. De roodborstjes hadden hier een forsere omvang, de natuur heette hier wildernis en had een oppervlakte die overeenkwam met een, twee of drie keer ons land. In een jaar vol cultuur zat ik even in de natuur, hoewel dezelfde reuzen hier vorig jaar toevallig ook waren geweest.
Hoeveel kunst kan een mens aan? In het Culturele Hoofdstadjaar slaat de artistieke vermoeidheid soms weleens toe. De programmakrant van Leeuwarden Fryslân 2018 staat zo vol dat al die exposities, locatievoorstellingen en festivals nauwelijks te behappen zijn, zowel fysiek als geestelijk. Een veelgehoorde klacht is dan ook dat het ‘wel wat veel, maar lang niet allemaal even goed is’.
Terwijl de zomer zo mooi begon. De steeds kleiner wordende fotomanifestatie Noorderlicht had dit jaar de banden aangehaald met Museum Belvédère, wat de intrigerende dubbeltentoonstelling ‘In Vivo/Oase Oranjewoud’ opleverde. Beeldende kunst, fotografie en historische natuurlyriek in de vorm van illustraties uit de Verkade-albums van Jac. P. Thijsse – over wie Dik van der Meulen onlangs nog een alleraardigste kleine biografie schreef – bleken wonderwel samen te gaan en elkaar te versterken. Ik zag in een boerenschuur bij Goutum de indringende en ontroerende voorstelling Maalkop van de PeerGroup. In dat juweel van een theatermonoloog vertelt acteur Fabian Jansen het tragische verhaal van een jonge boer die ten onder gaat aan schaalvergroting, regeldruk en sjoemelende banken; met een glansrol voor zwijgende tegenspeelster koe Martje 160.
De vrolijkste belevenis van deze zomer was de 8ste Dag, een community art-project van voormalig stadskunstenaar Marten Winters, die met medewerking van alle lagen van de bevolking een vijf uur durende kettingreactie door de binnenstad van Leeuwarden liet slingeren. Gapende mensen staken elkaar aan, een zee van kinderen tikte twee geliefden aan die vervolgens in de echt werden verbonden, zelf liet ik me met een matras in de rug nog omvallen als levende dominosteen. De 8ste Dag zorgde voor de grootste collectieve glimlach van 2018.
En toen moesten de hoogtepunten van LF2018 volgens de organisatie nog komen. We zouden allemaal gaan huilen bij ‘De Reuzen’ van het Franse straattheatergezelschap Royal de Luxe. Het theaterspektakel De Stormruiter zou de definitieve ode zijn aan het Friese paard, de heilige koe van onze provincie.
En zo zag ik vanuit Canada via de sociale media honderden filmpjes en foto’s van traag voortstappende marionetten en las ik de verhalen van zeventigjarigen die het kind in zichzelf weer ontdekten (zonder dat er sprake was van de diagnose kindsheid). Ik sprak na terugkomst mensen die vertelden over de drukte in de stad, over de ingenieuze besturingsmechanismen, over het verhaal dat ze niet zo goed hadden kunnen volgen.
Ik dacht terug aan een benauwd kantoortje ergens halverwege de jaren negentig. Ooit was ik een blauwe maandag werkzaam bij het Fries Straatfestival. Ook toen bestond al de fantasie om het gehele budget te verpatsen aan een spektakelstuk uit de stal van Royal de Luxe. Dat is ook meteen het grootste bezwaar tegen deze ingehuurde Franse attractie. ‘De Reuzen’ liepen al overal en ze lopen al heel erg lang. Het is straattheater van zeer hoog niveau, gemaakt om de massa te bespelen, maar meer dan knap u-vraagt-wij-draaien-amusement is het niet. Volgend jaar lopen de reuzen weer ergens anders, waarschijnlijk tot het einde der tijden.
En toen kregen we ook nog dat andere zelfverklaarde hoogtepunt: De Stormruiter. Honderdduizend mensen kwamen naar de beurshallen van het WTC-complex om daar ruim honderd vooral Friese paarden te bewonderen in een gigantisch theaterdecor. De kwestie of je dat anno 2018 nog moet willen – dieren die kunstjes vertonen op een toneel – werd om chauvinistische redenen even in geparkeerd. Technisch en logistiek was het een adembenemende productie, inhoudelijk oversteeg het nauwelijks het niveau van het betere openluchtspel. De Stormruiter was een wat onsamenhangend mengsel van landbouwshow en circusnummers opgehangen aan een dun verhaaltje over de strijd tegen het water.
Zo bereikte LF2018 met twee grote producties een publiek van een half miljoen mensen. Die twee spektakelstukken roepen wel vragen op over het inhoudelijke ambitieniveau van Culturele Hoofdstad, dat vooral vermaak voor de massa lijkt te willen bieden. De artistieke lat ligt veilig laag zodat er niemand over zal struikelen; keurige middle-of-the-road-kunst voor de grootste gemene deler, omroepen AVROTROS en MAX maken er graag programma’s vol superlatieven over. Maar iets onbekends, iets schurends, iets wat pijn doet, iets waar je je brein over moet breken, daar is het naar zoeken.
Gelukkig valt dat in de uithoeken van het programma wel te vinden. Ga vooral kijken naar een man en zijn koe in Maalkop, verbaas je over een gillende sirene onder glas of een radioprogramma voor vogels op de geluidskunsttentoonstelling LÛD in het Rijsterbos, of breek de hersenen over de onbetrouwbare landschapsbeelden op de kleine fototentoonstelling ‘Simulacrum II’ in het Fries Museum. Wat je hier ziet is subtiel, kietelt de verbeelding, raakt het hart, is kunst zonder effectbejag, absoluut geen spektakel.
Adwin de Kluyver is schrijver en woont in Leeuwarden. Voor Noorderbreedte beschouwt hij Leeuwarden-Fryslân 2018.
Waarheen, waarvoor
Maalkop van de PeerGroup, Siegerswoude en nog nader bekend te maken locatie – t/m 21 oktober, € 18,50
Razend actueel locatietheater over een boer en zijn koe. Nazorg aanwezig.
Simulacrum II, fototentoonstelling i.s.m. Noorderlicht in Fries Museum, Leeuwarden – t/m 28 oktober
Vijf kunstenaars zetten de werkelijkheid naar hun hand in expositie vol maakbare landschappen.
Wâldman, tentoonstelling van Tjibbe Hooghiemstra in Museum Belvédère, Oranjewoud – t/m 27 januari, € 9
Schilder Tsjibe Hooghiemstra en dichter Nyk de Vries proberen in beeld en woord de aard van de Friese Wâlden te vangen.
Luna festival, Leeuwarden – 22 t/m 24 november, gratis
Route langs interactieve licht- en geluidskunst in de donkere binnenstad van Leeuwarden.
Alle informatie over het programma van LF2018 op www.2018.nl
