Op een koude herfstdag in november staan we langs de provinciale weg vlakbij Uithuizen. Henk Langeveld van de Iepenwacht Groningen, Ivon Benus van Landschapsbeheer Groningen en ikzelf. We zijn op iepentour, die voert ons langs plekken in de provincie waar nieuwe iepen zijn aangeplant. De iepziekte is onder controle en daarom worden in Friesland en Groningen 7.000 herplant.
Terwijl we uit de auto stappen en naar een van de iepen toelopen die kortgeleden is aangeplant, legt Langeveld uit dat het terugbrengen van de iep in het landschap als beeldbepalend element het doel is van de herplant. Door effectieve bestrijding van de iepziekte en het kweken van resistente iepensoorten, is de iepziekte de laatste jaren sterk ingedamd. De jaarlijkse uitval is op dit moment ongeveer een half procent, net zoals bij andere bomen.
Iepenspintkever.
Iepenspintkevers
Onze iepentour begint op het provinciehuis in Groningen. Johan Bok van de provincie Groningen legt uit dat decentralisatie van de iepziektebestrijding de oorzaak is geweest dat de iep eind jaren negentig op sterven na dood was. ‘Gemeenten kregen van de landelijke overheid de taak dode en met schimmel besmette iepen te rooien. Vaak hadden gemeenten daar geen geld voor. Daardoor bleven de dode en zieke bomen staan.’ Die zijn bij uitstek de broed- en woonplek voor de verspreiders van de voor de iep dodelijke schimmel: iepenspintkevers. Deze insecten eten hout van dode en zieke bomen en omdat ze de schimmelsporen meenemen naar andere (gezonde) bomen, raken die ook geïnfecteerd. ‘Door deze besmettingen liep de jaarlijkse uitval op tot tien procent’, vertelt Bok.
Iepziekte
De iepziekte wordt veroorzaakt door de schimmels Ophiostoma ulmi en Ophiostoma novo-ulmi. Die groeien in de houtvaten van de boom. De boom produceert als reactie antistoffen om de groei van de schimmel te stoppen, maar daardoor raken alleen maar meer vaten verstopt. Doordat de schimmel van het ene houtvat naar het andere kan komen, raken op den duur zoveel vaten verstopt dat de boom afsterft. De schimmels worden verspreid door de kleine en de grote iepenspintkever.
Aanplant langs de N388, nabij Zoutkamp.
Karakteristiek
We rijden op de N999, even ten zuiden van Uithuizen. Halverwege stoppen we om naar een aantal iepen te kijken die daar kortgeleden geplant zijn. Er waait een harde, gure wind als we in de berm staan. ‘De boom past hier perfect in het landschap: langs de weg, waar hij vroeger mogelijk ook gestaan zou hebben’, aldus Langeveld. De iep kan goed tegen zoute zeewind en zware kleigrond en is daarom geliefd in het waddengebied. De Iepenwachten willen met de herplant de karakteristieke beplantingen in het Fries-Groningse waddenkustgebied herstellen. De iepen worden niet overal geplaatst, legt Langeveld uit: ‘Voorwaarde is dat ze geplant worden op plaatsen waar ze vroeger in het landschap stonden, niet zomaar op alle open plekken waar ruimte is.’
Gezond of ziek?
Normaal gesproken is het blad van de iep lichtgroen, maar als de boom ziek is lijkt het alsof de herfst al vroeg is ingevallen. Het blad verkleurt al tijdens de zomer naar geel tot bruin en valt vroeg af. Kenmerkend voor een zieke iep zijn daarnaast kale takken met nog één of twee verdorde blaadjes aan de uiteinden, de zogenaamde vaantjes.
Bladvoet
Langeveld trekt een tak van de iep naar zich toe. Je kunt een iep goed herkennen aan de takken en de bladeren, wijst hij aan. ‘De takken staan recht omhoog en ze ontspringen in één rechte lijn vanaf de hoofdtak.’ Ook het blad is kenmerkend: ‘Het blad heeft een scheve bladvoet. Dat wil zeggen dat het blad aan beide kanten van de steel niet op hetzelfde punt begint’, legt Langeveld uit.
Particuliere aanplant.
Nazorg
We stappen in de auto en rijden naar Rottum. Een boer heeft hier op zijn erf iepen herplant. Particulieren moeten aan een aantal voorwaarden voldoen om iepen te herplanten, vertelt Benus: ‘De locatie moet geschikt zijn voor de iep én de eigenaar heeft tien jaar nazorgplicht, om te zorgen dat de iep niet bezwijkt.’ In Friesland krijgen particulieren de iepen gratis, in Groningen kost het ongeveer 30 euro per boom. Dit verschil in kosten komt doordat de gemeenten in Friesland een hogere bijdrage aan de Iepenwacht betalen. Het hele project ‘Herplant van de iepen’ wordt overigens voor driekwart gesubsidieerd door het Waddenfonds: dat fonds kende ruim 2,5 miljoen euro toe, op de totale kosten van ruim 3,5 miljoen euro.
Tijdens de reis van Rottum terug naar Groningen wijzen Benus en Langeveld op karakteristieke iepen in het landschap. Ze horen hier thuis, en Langeveld hoopt dat veel mensen zich zullen melden om een iep op hun erf te planten.
Voor meer informatie, kunt u de folder van de Iepenwacht lezen.
Wilt u een iep aanplanten op uw erf? Dan kunt u contact opnemen met de Iepenwachten in Friesland of Groningen.
Per 4 december 2015 gaat de Iepenwacht in Groningen op in de Stichting Groninger Bomenwacht.
