Op 24 oktober organiseren Stichting Natuur en Milieu en de Provinciale Milieufederaties de vijfde ‘Nacht van de nacht’, waarmee ze de aandacht vestigen op de waarde van duisternis. Ineke Noordhoff verzamelde opmerkelijke feiten over licht en donker. Harry Cock zette zijn camera open tijdens een septembernacht in Assen. Jan Veenstra schreef een nachtverhaal.

Duistere feiten

Op 24 oktober 2009 begint niet alleen de wintertijd. Natuur en Milieu en de Provinciale Milieufederaties maken dan tijdens de ‘Nacht van de nacht’ ook bekend waar in ons land het minste en meeste licht is gemeten. Volgens de lichtkaart uit 2000 is het Noorden relatief donker. Negen van de tien donkerste plaatsen in Nederland liggen in Friesland, Groningen en Drenthe. Naast Vlieland, Schiermonnikoog en Terschelling zijn dat Reiderland, Diever, Nijefurd, Westerbork, Vledder en Gaasterlan-Sleat.

De gemeente Stadskanaal haalde in juli 2006 zo’n duizend lantaarnpalen uit het buitengebied weg. Driemaal winst: energiebesparing, geen lichthinder en auto’s die rustiger over de landweggetjes rijden en daardoor minder vervuilend zijn. Assen deed hetzelfde. Waar lantaarnpalen niet gemist kunnen worden, koos de gemeente voor led-lampen, in bosrijke gebieden voor groene led-lampen.
Groene lampen brengen trekvogels minder in verwarring dan witte. Vooral op boorplatforms is het belangrijk over te stappen op groen licht.
Aan de voet van één verlicht kantoorgebouw in Chicago telden vogelbeschermers gemiddeld 1.500 dode vogels per jaar. Wetenschappers weten niet precies hoe het komt, maar trekvogels raken verward door verlichte torens. Ze raken uit koers en vliegen als motten om de gebouwen heen. Uiteindelijk sterven ze van uitputting.
Sommige roodborsten zingen ’s nachts onder lantarenpalen.

De eerste grutto’s die gaan nestelen, kiezen plaatsen die ver van verlichte wegen af liggen.
Sommige dieren, zoals konijnen, raken gevangen in het licht. Ze ervaren de donkere omgeving als een zwarte muur en dus als een obstakel.
Glastuinbouw is de grootste lichtvervuiler in Nederland. Via schermen wordt tegenwoordig gepoogd de straling naar de hemel weg te nemen. Met de branche zijn afspraken gemaakt om de lampen van november tot maart tussen 18.00 en 24.00 uur niet aan te doen. In april, september en oktober is dat van 20.00 tot 2.00 uur.

Lichtvervuiling ontneemt bijna de helft van de Nederlanders het zicht op de sterrenhemel.
Nederland is één van de meest verlichte landen ter wereld en de verlichting neemt al zeventig jaar lang jaarlijks met drie tot vijf procent toe.
De Gezondheidsraad sluit niet uit dat buitenverlichting, die de nacht verkort, op den duur leidt tot aantasting van de gezondheid. ’s Nachts maakt ons lichaam het hormoon melatonine aan, dat ons slaap-waakritme regelt. Te veel kunstlicht onderdrukt mogelijk de natuurlijke productie van melatonine. Dit heeft effect op skeletontwikkeling, voortplanting, gewicht en kan kanker veroorzaken.
Verlichting kan de biologische kalender van dieren verstoren. Hierdoor gaan vogels eerder of later paren, nesten bouwen en beginnen aan de vogeltrek. Dit beïnvloedt de overlevingskansen van de soort.
Licht stuurt de fotosynthese van planten. Daarom zie je weleens bomen die hun blad niet verliezen bij lantaarnpalen of algen in grotten die verlicht zijn.

In Amsterdam is een restaurant waar je kunt dineren in het donker.
De Italiaanse regio Veneto heeft sinds 1997 een wet tegen lichtvervuiling. Lampen mogen maximaal 3% naar boven stralen. Die norm bleek veel te hoog. Daarom is de wet aangescherpt: er mag nu helemaal geen directe uitstraling naar boven plaatsvinden.
De regio Wales maakt de donkerte te gelde: de toeristenindustrie lokt sterrenkijkers.
Veel woonstraten worden door kwiklampen verlicht, die wit licht geven. Ze gaan niet zo lang mee, maar zijn goedkoop in de aanschaf. Ze gaan niet erg efficiënt met hun energie om.

De lagedruk natriumlamp geeft het bekende oranje licht, vooral gebruikt op snelwegen. De lichtopbrengst van deze lampen is hoog, maar ze zijn duurder. Wel gaan ze lang mee. Sterrenkijkers kunnen dit licht wegfilteren, wat het zicht op de sterrenhemel verbetert.
De hogedruk natriumlamp geeft goudgeel licht. Deze lampen komen vooral voor in de grotere straten. Ze zijn redelijk duur, maar gaan lang mee en zijn efficiënt in hun lichtopbrengst.

Zie ook www.laathetdonkerdonker.nl en www.platformlichthinder.nl (lichtkaart)