Aan de Schutsweg in het Noord-Drentse Midlaren bevindt zich een hecht gezelschap van twee hunebedden, geflankeerd door twee keuterijen. De hunebedden die door Van Giffen D3 en D4 zijn genoemd, liggen in elkaars verlengde, slechts enkele meters van elkaar verwijderd. Hunebed D4 ligt pal tegen een zijmuur van de meest noordelijke keuterij. Een keuterij is een bescheiden boerderijtje dat aanvankelijk bewoond werd door een keuterboer die naast het kleine boerenbedrijf alle mogelijke werkzaamheden deed voor anderen om zich op deze wijze te voorzien van een schamel inkomen. Keuterijen, ‘monumentjes van armoede’, zijn klein en ze laten zien dat voor de bouw en de reparatie het goedkoopste materiaal vaak de enige oplossing was. Ze verdwijnen in hoog tempo uit het landschap omdat ze niet meer voldoen aan de huidige woonnormen.
Rijksmonumenten
Hoewel er eigenlijk niks monumentaals aan de boerderijtjes valt te ontdekken, zijn de keuterijen aan weerszijden van de hunebedtweeling in 2004 tot rijksmonument bestempeld. Het was de Vereniging Dorpsbelangen Midlaren die aan de bel trok over het verdwijnen van de karakteristieke keuterijen uit het dorpsbeeld. Dit heeft ertoe geleid dat de Stichting het Drentse Landschap de zuidelijke keuterij kocht en grondig liet restaureren. De bewoner, Berend Spiegelaar (82), die hier geboren is, mag er zijn leven lang blijven.
Om het beeldbepalende ensemble van hunebedden en keuterijen niet te doorbreken, werd ook de noordelijke keuterij tot rijksmonument verheven. Tot twee jaar geleden werd deze nog bewoond door Jan Ellens, die toen op 94-jarige leeftijd overleed. Het Drentse Landschap zou ook dit boerderijtje aan willen kopen, maar een jaar of zeven geleden al heeft Jan Ellens zijn woninkje aan een particulier verkocht. Door de status van rijksmonument krijgen de huidige eigenaars het maar niet voor elkaar een vergunning te krijgen om het huisje met bijgebouwtjes voor hen bewoonbaar te maken. Maar zodra de impasse is doorbroken zal het ongetwijfeld ook worden gerestaureerd en zal hier, in de woorden van buurman Berend Spiegelaar, ook ‘verschrikkelijk veel geld aan verknooid worden’.
Vervallen schuurtjes
Ondertussen echter krijgt de met hunebed D4 versmolten keuterij de kans om op een prachtige wijze te verruïneren, zonder veel afbreuk te doen aan de leesbaarheid van zijn geschiedenis. Zo is te zien dat het voorhuis jonger is dan het achterhuis. Aanvankelijk had de keuterij een klein voorhuis. Rond 1930 werd het in het verlengde van het achterhuis vergroot, wat in de zijgevel als nieuwe aanhechting nog goed zichtbaar is.
De totaal vervallen schuurtjes achter de boerderij herbergden de varkens, het paard en de kippen. In het stookhuisje naast de keuterij werden ooit de aardappelen voor de varkens gekookt, in de kookpot die ook werd gebruikt voor de was.
