Zoutkamp. Een wandeling door de geschiedenis.
Wim Mollema
Profiel, Bedum, 494 blz. € 44,50
In Zoutkamp. Een wandeling door de geschiedenis zie je honderden foto’s van het dagelijks leven in het vissersdorp Zoutkamp aan je voorbijtrekken. Het grote en dikke boek bevat een kort inleidend verhaal over de geschiedenis van het dorp, en her en der enkele terugblikken, gedichten en krantenknipsels over het verleden. Maar het moet het vooral hebben van de indrukwekkende hoeveelheid foto’s en de weergave van oude rekeningen, reclameadvertenties, overlijdensberichten en stukjes over winkelovernames.
Een paar avonden lang had ik het boek op schoot en bekeek ik de foto’s. Ik dacht aanvankelijk: wat jammer dat er geen goeie en overzichtelijke verhalen in staan over het dorp en de bewoners, want nu is het boek een potpourri van schots en scheef weergegeven, grijze en sepiakleurige, heel oude en minder oude, getande en gerande foto’s. Maar langzamerhand werd ik gegrepen door de gezichten van Zoutkampers uit de hele twintigste eeuw die me aankeken. In het dorp had je een aantal vissersfamilies, zoals Bol, Bolt, Buitjes, Balk, Frik, Visser, Smit, Mellema, Dijkhuis, Lap. En al bladerend in het boek kom je ze tegen, die families. Zo, kijkend en terugbladerend, worden die foto’s tot ontroerende, oudtestamentische verhaalfragmenten over de opeenvolging van de geslachten.
Achtereenvolgens zie je beelden van de straten, de winkeliers, het verenigingsleven, het schoolleven en de visserij. Dramatische momenten zijn de sloop van de oude visserswoningen begin jaren zeventig van de vorige eeuw, en de afsluiting van de Lauwerszee in 1969, die het einde betekende van de vissershaven Zoutkamp. Op een foto zie je de vissers aan boord stappen van de ZK 3 om die afsluitwerken te bekijken. Sommigen lachen, anderen kijken bezorgd.
Aafke Steenhuis
Heliand. Een Christusgedicht uit de vroege middeleeuwen
Vertaling en inleiding Jaap van Vredendaal
SUN, 270 blz. € 29,50
Eind achtste eeuw probeerden de Franken met veel geweld de onwillige, heidense Friezen en Saksen tot het christendom te bekeren. In 782 liet Karel de Grote duizenden Saksische krijgsgevangenen ter dood brengen en ook liet hij op grote schaal de Saksen deporteren naar Frankisch grondgebied om ze klein te krijgen.
Een vreedzamer instrument om deze woeste, Germaanse volken onder de duim te krijgen vormden de preken van priesters en missionarissen, zoals Bonifatius, Willibrord, Liafwin en Liudger. Omstreeks 830 werden vier Bijbelboeken over het leven van Jezus in het Saksisch overgezet.
Het epos is in allitererende dichtregels geschreven. Het bijzondere ervan is dat het verhaal over het leven van Jezus (Heliand is Saksisch voor Heiland) vanuit de Germaanse belevingswereld wordt verteld: Jezus is een machtige held die Nazaretburg bewoont, zijn leerlingen zijn dappere knechten die een zwaard dragen, de aarde heet Middelgaard, en het landschap kenmerkt zich, zoals nog steeds in Noord-Groningen, door groene weiden, zee, westenwind en regen. De aankondiging van de geboorte van Jezus is zo beschreven:
Wanneer zijn moeder hem in Middelgaard
zou baren,
dit zalige kind, op diezelfde dag
zou een ster opkomen, stralend uit het oosten,
een helder licht aan het hemelgewelf.
De dichter van dit prachtig vertaalde epos is mogelijk de blinde, beroemde zanger Bernlef, die van ongeveer 760-840 in de buurt van Usquert leefde. Stond een Groninger aan het begin van de Nederlandse literatuurgeschiedenis?
Aafke Steenhuis
Alleen op een eiland. Dagboek van een eilandbewoner.
Godfried Bomans en Jan Wolkers op
Rottumerplaat. Luisterboek, zes cd’s
Uitgeverij Rubinstein, € 19,95
In juli 1971, een tijd waarin we nog nooit gehoord hadden van Big Brother en mobiele telefoons, maakte radioproducer Gé Gouwswaard het dagelijkse radioprogramma Alleen op een eiland. Dagboek van een eilandbewoner. De twee goed van de tongriem gesneden schrijvers Godfried Bomans en Jan Wolkers verbleven na elkaar een week lang in alle eenzaamheid op Rottumerplaat. Het eilandje was in die twee weken onbewoond, omdat de werknemers van Rijkswaterstaat met vakantie waren.
Bomans en Wolkers kregen een klein tentje op het eiland, voorzien van voedselpakketten, een slaapzak, een stoel en een radioverbinding – de enige verbinding met de vaste wal. De schrijvers moesten elke dag in het tien minuten durend radiojournaal hun belevenissen rapporteren. Daarnaast waren ze gast in radioprogramma’s als Weer of geen weer en Muzikaal onthaal. Alle uitzendingen, maar ook alle niet uitgezonden voor- en nagesprekken die Bomans en Wolkers hadden met de toen nog jeugdige presentator Willem Ruis, zijn nu verschenen als luisterboek.
De zes cd’s leveren zeven uur luistergenot op. De auteurs ervaren het eiland totaal verschillend. Bomans: ‘Ik ben niet zo’n erg natuurmens. Ik beschouw de natuur meer als de afstand tussen twee steden’. Hij wordt ziek en krijgt geen slaap door het gekrijs van de meeuwen. Wolkers daarentegen bruist van energie. Met zijn welbekende oog voor smeuïg detail beschrijft hij nauwgezet zijn waarnemingen. Hij loopt naakt rond en laat zich met ‘open darmen’ ontvangen door de meeuwen. Zijn beschrijving van de vondst van een cactuscondoom op de vloer van het gebouwtje van Rijkswaterstaat (‘dat bleek later een worstenvelletje te zijn’) komt hem op een vermaning te staan: ‘We moeten ook rekening houden met luisteraars van boven de vijftig’.
Gerrie Koopman
