De wichelroede ‘bewees’ het. In de ‘Meulemaot’, de eerste weilanden langs het Oude Diep voorbij Huize Echten, bevindt zich de plek waar eeuwen geleden een waterradmolen heeft gestaan. Met vijf en halve meter verderop het vermoedelijke huis van de molenaar. Zelfs Bertus Mos en Jan Tissing, kenners van de Drentse taal en historie, zijn overtuigd. Eerder betwijfelde dit tweetal in Stellingnieuws, het orgaan van de Molenstichting Drenthe, of er ooit zo’n molen bij Echten heeft gestaan. Maar hun scepsis is verdwenen. Een ervaren wichelroedeloper wees begin vorig jaar immers feilloos de locatie aan. Daarom concludeerden ze onlangs in een nieuwe bijdrage in Stellingnieuws dat de streekhistoricus G.A. Coert ‘op het juiste spoor’ zat met zijn uiteenzetting, twintig jaar geleden alweer, dat bij Huize Echten een watermolen moet hebben gestaan. Wat Coerts bewijs was? Een getuigenverklaring uit 1714, een attest waarin gewag wordt gemaakt van een ‘meulen verlaat’ ter plekke.
Noorderbreedte ging erheen, gegidst door het echtpaar Bert en Matje Hummel, dat uit pure liefde voor het verleden al jaren streeft naar de terugkeer van de watermolen, zo dicht mogelijk bij de oorspronkelijke locatie.
Landgoed
De Hummel’s wonen en werken in een karakteristieke boerderij tegenover de ingang van Huize Echten. Deze voormalige havezate met landgoed is in gebruik als blindeninstituut van de Stichting Visio. Bert (58, rossige baard) is ambachtelijk boekbinder. Matje (55) heeft ook de nodige boekbinderscursussen gevolgd. Vanuit hun werkplaats is het via smalle hulst- en bramenpaadjes op het landgoed tien minuten lopen naar de plek waar de watermolen in de luwte van de bosrand over enkele jaren zou moeten herrijzen. Het landschap is mooi maar veel is er (nog) niet te zien. Geen al te bijzondere locatie. Of toch?
Door de geestdrift van Bert en Matje wordt je nieuwsgierigheid wel aangewakkerd. Het paar wijst op een stuwtje van Waterschap Reest en Wieden in het tegenwoordig gekanaliseerde Oude Diep. Het verval van één meter is volgens deskundigen voldoende om een onderslagwatermolen aan te drijven. Het water uit het voormalige riviertje zou via een bypass langs het schoepenrad geleid kunnen worden.
We draaien ons om en zien een voormalige gaswinplaats van de NAM. Verboden toegang, staat er. De NAM sluit de locatie definitief in 2007. Een goede gelegenheid om van het ruime, toch al geasfalteerde terrein een parkeerplaats voor bezoekers van de nieuwe molen te maken.
Maar dat is nog niet alles. De climax komt nog. Bert en Matje lopen langs de NAM-locatie richting bosrand en houden veelbetekenend halt bij een gelige plek in het weiland. Dáár heeft de oorspronkelijke molen gestaan. Jammer alleen dat de herbouw van de molen precies op die plek onmogelijk is: té dicht bij het landgoed, vinden Visio en andere partijen. Maar niet getreurd. Een paar honderd meter verderop kan het ook.
Papierschepperij
Volgens de Hummel’s moet het bouwwerk er in 2010 kunnen staan. Drie studenten van Hogeschool Larenstein verrichtten in het kader van hun afstuderen in opdracht van het echtpaar en onder leiding van ingenieursbureau Eelerwoude vrij recent een onderzoek naar de mogelijkheden van een historische watermolen bij Echten. Hun conclusie: het project is in alle opzichten uitvoerbaar. Maar de geschatte anderhalf à twee miljoen euro, alleen al aan vestigingskosten dan? Dat bedrag zou met een beetje goede wil met subsidie uit Europese fondsen opgebracht kunnen worden, stelt Bert. En de exploitatie daarna? Ook daar zit Bert niet over in. Echten is immers in toenemende mate een toeristische omgeving. Bezoekers zullen zich aangetrokken voelen door een historische watermolen, zeker als daar een ambachtelijke papierschepperij in gevestigd is, zoals het echtpaar voor ogen staat.
De studenten vinden wel dat nader onderzoek nodig is. Om te beginnen dient het hydrologische systeem ter plaatse beter in kaart te worden gebracht. Kan het Oude Diep weer gaan meanderen, zoals vroeger? Met schoon water, natuurlijke oevers, faunapassages, kwelzones, noem maar op? Dat zou de landschappelijke waarde aanzienlijk verhogen. Verder moet volgens hun rapport beter worden gekeken naar de locatiekeuze voor een parkeervoorziening en de ontsluiting daarvan.
Horeca
Een herrezen watermolen bij Echten is volgens de studenten economisch gezien zeer wenselijk. Gebouw en plek zijn recreatief aantrekkelijk en uitermate geschikt voor dagrecreatie. Een watermolen bij Echten past prima in het streven om het beekdal van het Oude Diep beter op te nemen in het netwerk van fiets-, vaar- en wandelverbindingen. De molen biedt ook kansen voor horeca en in de nabije omgeving kan een kampeerterrein komen, bij een boerderij.
Cultuurhistorisch is de herrijzenis van de molen bij Echten ook verantwoord, menen de Larenstein-rapporteurs. Drenthe kende in de Middeleeuwen immers ook een aantal watermolens. Sinds de Tachtigjarige Oorlog zijn die als strategische punten in het landschap de een na de ander vernietigd, niet alleen in
Drenthe, maar in heel Noord-Nederland. Vlak over de grens, in Overijssel en Duitsland, komen ze, vaak in oude luister hersteld, nog wel voor.
De watermolen bij Echten was vermoedelijk een onderslagmolen. Zulke molens deden goed dienst in vlakke gebieden. Drentse watermolens werkten van de herfst tot het voorjaar. De riviertjes werden gevoed vanuit kleine stroomgebieden waar de waterafvoer vrijwel geheel werd bepaald door de hoeveelheden neerslag.
Ketting
De studie is dus bemoedigend en dat geldt ook voor de houding van overheden, bestuurders en andere partijen, merken Bert en Matje. De gemeente (De Wolden) werkt op dit moment een programma van eisen uit waaraan het project zou moeten voldoen. Ingenieursbureau Eelerwoude is doende met het opstellen van een professionele begroting ter begeleiding van subsidieaanvragen.
Ook Marga Kool, dijkgraaf van het Waterschap Reest en Wieden en uit dien hoofde lid van het bestuurlijke platform Oude Diep, steunt het watermoleninitiatief. Het voornemen past volgens haar in de plannen ter opwaardering van het gebied. Het platform heeft volgens Kool ‘al heel wat kralen geregen. En een watermolen hoort zeker in de ketting thuis’. Zodra er een deugdelijke begroting is, zegt ze, kan het platform Oude Diep het initiatief – mogelijk nog dit najaar – op haar agenda plaatsen. Tenminste: als dan ook meer duidelijk is over de waterhuishoudkundige gevolgen. Kool: ‘Een watermolen heeft nu eenmaal altijd water nodig. Het is nog maar de vraag of die constante toevoer gegarandeerd kan worden’
