Het Messchenveld ligt ingeklemd tussen de weg Assen-Vries, het Noord-Willemskanaal en de autosnelweg A28. Op de topografische kaart van rond 1900 wordt het aangegeven als een heidegebied (-veld), doorsneden met een oorsprong-zijtakje van de Drentsche Aa. Het heeft in de loop van de tijd een dynamische geologische en bewoningsgeschiedenis meegemaakt en is door natuurlijke processen en door de mens steeds opnieuw gemodelleerd. Vaak is het zo dat daarbij oudere sporen verdwijnen en plaatsmaken voor nieuwe afzettingen en bewoningssporen. Echter, het nieuwe bedrijvenpark in wording blijkt een plek te zijn waar van alles van vroeger vrijwel direct onder het oppervlak nog aanwezig is. Gezien de archeologische vondsten blijkt de mens al vanaf de Steentijd het Messchenveld een ideale plek te vinden. Het gebied is telkens hergebruikt; vandaar het woord ‘palimpsest’ als kopje boven deze alinea.
Een palimpsest is schrijfmateriaal uit de Oudheid (papyrus of perkament) waarvan de oorspronkelijke tekst is afgewassen of afgekrabd en dat daarna opnieuw is beschreven. Het werd vanwege de kostbaarheid hergebruikt. Omdat oorspronkelijke teksten vaak niet helemaal werden uitgewist, konden later oudere geschriften onder de jongere worden ontdekt. Het Messchenveld wordt, tot op de dag van vandaag, steeds weer overschreven, maar bevat nog heel veel restanten uit het verleden.
Toendra
Ook geologisch en bodemkundig bevat het Messchenveld nog een schat aan goed leesbare informatie. Van drie ijstijden liggen afzettingen aan of bijna aan het oppervlak. In de geologie worden de afzettingen van de oudste van deze drie ijstijden gerekend tot de Formatie van Peelo (Elsterien). De naam voor deze afzettingen komt niet uit de lucht vallen, want ze konden uitvoerig worden bestudeerd en beschreven bij het uitgraven van de sluis in het Noord-Willemskanaal aan de zuidzijde van het nieuwe bedrijventerrein, op een locatie die onderdeel uitmaakte van het dorpslandschap van het voormalige esdorpje Peelo. Keileem uit de voorlaatste ijstijd (Saalien) is in het westelijke gedeelte van het Messchenveld dicht bij de oppervlakte aan te treffen. Het dekzand uit de laatste ijstijd (Weichselien) heeft alle eerdere afzettingen als een deken afgedekt.
Het bodemprofiel op nevenstaande foto bevindt zich aan de noordzijde van het nieuwe bedrijventerrein, oorspronkelijk op de flank van een klein diepje. De donkere veenbandjes in de ondergrond van het profiel werden bemonsterd op stuifmeelkorrels. Analyses wijzen op een datering uit het Pleniglaciaal (55.000 tot 15.000 jaar geleden), een tijdvak uit het Weichselien. Het landschap moet er toen hebben uitgezien als een toendra.
Vorstscheur
De spectaculair gelaagde ondergrond van het gefotografeerde bodemprofiel is waarschijnlijk ontstaan doordat bij opdooi en onder invloed van het afsmelten van sneeuw in het voorjaar het aanwezige riviertje zich insneed in de grond en materiaal verplaatste. Alle laagjes onder de witte balk op de linker meetstok zijn gevormd doordat als gevolg van de sterk wisselende stroomsnelheid van het water achtereenvolgens grof zand (de witte laagjes), fijn zand en leem (de grijzere laagjes) en veen (de zwarte laagjes) werden achtergelaten. Na afzetting is het hele laagpakket bevroren geweest, wat mooi is te zien aan de grillige vorstscheur die zich van rechtsboven naar middenonder dwars door de laagjes aftekent.
De bovenste meter van het profiel heeft haar ontstaan te danken aan natuurlijke processen en menselijke activiteit. De grondwaterstand is altijd relatief hoog geweest. Dit is duidelijk te zien aan de roestkleuren die waarneembaar zijn tot halverwege de witte balk op de meetstok. Zuurstof kan ’s zomers het makkelijkst in de grond komen via wortelgangen en dit is op de foto goed zichtbaar aan de onderkant van de roestzone, waar zich rond enkele wortelgangen duidelijke roestvlekken bevinden. De bodemkaart geeft hier een zogenoemde eerdgrond aan: een bodem met een door humus donkergekleurde en door bodemorganismen gemengde bovenlaag, direct op het oorspronkelijke zand. De natuurlijke bovenlaag is door recente agrarische activiteiten uitgewist en veranderd in een degelijke bouwvoor met een messcherpe ondergrens. Voor het bouwrijp maken van het terrein is de bouwvoor weer grotendeels weggeschraapt.
Met dank aan Piet Cleveringa en Henk Woldring.
