Het is 2030. Bestuurders van de stedelijke netwerken Groningen-Assen en de A7-zone blikken tevreden terug op vier decennia intensieve samenwerking op het gebied van wonen, werken en ruimtelijke kwaliteit. Er zijn gevarieerde en veilige woonmilieus ontstaan, betere en goed bereikbare recreatiemogelijkheden in het buitengebied en goed ingepaste bedrijfsterreinen met elk hun specialisatie. De ontwikkeling tussen steden en landelijke gebieden binnen de netwerken is evenwichtiger geworden.
Bovendien heeft de samenwerking tussen gemeenten geresulteerd in minder onderlinge concurrentie. Hierdoor zijn sterke regio’s ontstaan, die zowel nationaal als internationaal op de kaart staan. Europa heeft een belangrijke impuls gegeven aan nieuwe intensieve samenwerkingsverbanden.
Verrommeling
Het geschetste perspectief is het doel van het INTERREG IIIB-project Town-Net, dat loopt van mei 2003 tot mei 2006. Het Town-Netproject stimuleert de samenwerking binnen een netwerk van steden. Steden functioneren namelijk steeds minder als zelfstandige eenheden. Mensen wonen bijvoorbeeld in Hoogezand, werken in Assen en gaan naar Groningen om te winkelen of voor theaterbezoek. ‘Kris-krasrelaties’ verbinden meerdere steden tot één functioneel geheel. Toch beconcurreren steden en gemeenten elkaar als het gaat om het aantrekken van inwoners of bedrijven. Gebrek aan samenwerking en visie op regionaal niveau vormt op termijn een bedreiging voor de ruimtelijke kwaliteit, zoals een verrommeling van het landschap.
Dit is niet een specifiek Nederlands probleem. Ook andere regio’s binnen Europa ervaren dat een sterke economische groei op gespannen voet staat met de ruimtelijke kwaliteit van steden en landschappen. Ruimtelijke kwaliteit is daarom een belangrijk onderwerp binnen het Town-Netproject. Zeven stedelijke netwerken uit landen rondom de Noordzee voeren daartoe activiteiten uit, variërend van het ontwikkelen van regionale strategieën tot investeren in het landschap.
De deelnemende regio’s wisselen ervaringen uit die ze tijdens het project opdoen. Zo leren de partners bijvoorbeeld van de regio Bremen hoe een methodiek voor natuurcompensatie in de praktijk kan werken. Of hoe de regio Karlstad in Zweden sterke regionale variatie in woonmilieus benut. En veel buitenlandse regio’s zijn geïnteresseerd in de plannen ter verbetering van de ruimtelijke kwaliteit langs de snelweg in de A7-zone en het functioneren van een zogeheten kwaliteitsteam in de regio Groningen-Assen.
Kwaliteitsteam
Groningen-Assen is een nationaal stedelijk netwerk dat al meer dan tien jaar bestaat. De installatie van een kwaliteitsteam is het belangrijkste resultaat van Town-Net in deze regio. Gemeenten en provincies kunnen het team om raad vragen bij het uitwerken van de vorig jaar geactualiseerde ontwerp-opgaven op het gebied van wonen, werken, mobiliteit en landschap. Met de leden Dirk Sijmons (landschapsarchitect, rijksadviseur voor het landschap), Mariet Schoenmakers (stedenbouwkundige, werkzaam bij AM Wonen) en Arnold Reijndorp (stadssocioloog) beschikt het team over professionaliteit en ervaring, waardoor de adviezen gezag krijgen. Het kwaliteitsteam kan gevraagd én ongevraagd advies geven. Tot verrassing van de buitenlandse partners is de ervaring met het kwaliteitsteam tot nu toe dat bestuurders de inzichten van de deskundigen zeer serieus nemen, ook als die afwijken van het bestaande beleid.
Het team heeft zich recentelijk gebogen over de eerste ontwerpen voor een intergemeentelijke structuurschets Leek-Roden en adviseerde om de geplande woningbouw, bedrijventerreinen, wegen en ecologische verbindingen af te stemmen op de draagkracht van het landschap.
Ook heeft het kwaliteitsteam meegedacht over het nieuwe structuurplan van de gemeente Emmen. Deze gemeente maakt deel uit van het jonge stedelijk netwerk Zuid-Drenthe. De discussie werd gevoerd aan de hand van ruimtelijke scenario’s over efficiënt onderhoud van het uitgestrekte landelijk gebied, het groen in de stad, de versterking van het stadscentrum en de kansen voor economische ontwikkeling langs de snelweg naar Duitsland. De centrale vraag was welke identiteit Emmen wil versterken en welk ruimtelijk plan daarvoor het meest passende instrument is. Het unieke karakter van Emmen als ‘open groene stad’ bleek nog steeds een kansrijk uitgangspunt voor het toekomstige structuurplan.
Voor Town-Net is het interessant om te weten of het kwaliteitsteam inderdaad een verbetering van de ruimtelijke kwaliteit oplevert. Het is natuurlijk niet de bedoeling dat er uiteindelijk een extra toetsing komt, maar dat overheden met name in de beginfase van hun planvorming kunnen aankloppen bij het kwaliteitsteam voor opbouwend en inspirerend advies. Het team is nog maar korte tijd actief, maar nu al blijkt dat de betrokken gemeenten hun plannen graag willen voorleggen.
Film
Net als in Drenthe en Groningen werken overheden ook in de provincie Friesland al jaren samen binnen stedelijke netwerken. De gemeenten Smallingerland, Opsterland, Heerenveen, Skarsterlân en Sneek vormen, samen met de provincie Friesland, een samenwerkingsverband onder de naam A7-zone. Binnen het Town-Netproject worden plannen uitgewerkt die gemeenten en provincie hebben opgeschreven in hun gezamenlijke Structuurschets 2000-2030.
De A7-zone heeft het afgelopen decennium een sterke economische groei doorgemaakt. De schaduwzijde van die groei is goed zichtbaar langs de A7 tussen Drachten en Sneek. Op verschillende plekken langs de snelweg zijn bedrijventerreinen aangelegd die weliswaar uitstralen dit een dynamische regio is, maar verder weinig bijdragen aan een positief imago. Het beeld dat de vluchtige bezoeker krijgt van deze regio, is vooral een aaneenschakeling van ‘grote dozen langs de weg’. En dat is wat de A7-zone wil veranderen. De belangrijkste route door de regio moet een boeiende reis worden langs de zeer uiteenlopende landschappen en identiteiten die deze regio rijk is.
Volgens bureau Alle Hosper uit Haarlem, verantwoordelijk voor het uitwerken van dit concept, is ruimtelijke kwaliteit een complementair begrip. Zoals snelheid bestaat bij de gratie van vertraging, zo bestaat dynamiek bij de gratie van minder dynamiek. Juist de variatie aan landschappen maakt een regio aantrekkelijk. In het toekomstbeeld van Alle Hosper zal de automobilist rijdend over de A7 tussen Sneek en Drachten, afwisselend komen langs stedelijke, ‘hoogdynamische’ gebieden en open, ‘laagdynamische’ gebieden. De bezoeker zal, als in een filmscenario, langs waterpartijen bij Sneek rijden, via een architectonisch hoogstaand bedrijvenpark bij Joure, langs sportstad Heerenveen en dan weer het open beekdallandschap in van het Koningsdiep, om ten slotte na de bossen van Beetsterzwaag werkstad Drachten te passeren. Om dit te verbeelden wordt er, als onderdeel van de opdracht, een film gemaakt.
Groene kamers
Bureau Alle Hosper maakt tevens inspirerende en beeldende ontwerpen om nieuwe ontwikkelingen op een goede manier in het landschap van de toekomst te passen. Een voorbeeld is het knooppunt Joure. De gewenste verschuiving van de A7 bij Joure in zuidelijke richting en het vervangen van de rotonde door een T-splitsing biedt de mogelijkheid om oude landschapsstructuren te herstellen. In de visie van bureau Alle Hosper moet er op een strategische plek langs de A7 een soort ‘landmark’ verschijnen, die vanuit het zuiden gezien de entree naar de A7-zone markeert. Mogelijk toekomstige nieuwbouw aan de zuidkant van Joure zal worden opgenomen in ‘groene kamers’ van houtsingels, in aansluiting op het bestaande landschap. Dit gebied zal ook onderdeel worden van een recreatieve fietsroute tussen Heerenveen en Sint Nicolaasga.
Een nieuw representatief werkgebied ten zuidwesten van Joure zal juist zichtbaar langs de snelweg liggen, zij het op enige afstand in een open en groene omgeving.
Naast het maken van deze plannen voor versterking van de ruimtelijke kwaliteit in de toekomst, wordt er vanuit het Town-Netbudget ook rechtstreeks geïnvesteerd in het landschap, bijvoorbeeld in een landschappelijk casco voor het toekomstig bedrijventerrein A7-Noord, een gezamenlijk project van de gemeenten Smallingerland en Opsterland. De drager van het bedrijventerrein is een landschap bestaande uit hoofdvaarten, veenwijken en elzensingels, waarmee een duidelijke link wordt gelegd met de oorspronkelijke hoogveenontginning. Het inpassen van een aantal pingoruïnes maakt ook onderdeel uit van dit project.
Voordelen
Tot mei 2006 werkt Town-Net verder aan sterke netwerken en ruimtelijke kwaliteit, door de genoemde projecten af te ronden en de ervaringen internationaal uit te wisselen. Het kwaliteitsteam zal na afloop van het project een plek houden in de regio Groningen-Assen en zal provincies en gemeenten blijven adviseren over hun ruimtelijke opgaven. De gemeenten in Friesland zullen de ontwerpen van bureau Alle Hosper gebruiken om toekomstige ontwikkelingen in regio op een goede manier in te passen.
Maar het belangrijkste resultaat van Town-Net is dat gemeenten en provincies de voordelen hebben ervaren van gezamenlijk werken aan de ruimtelijke kwaliteit van de regio. x
Wouter van der Veur werkt als beleidsmedewerker Ruimtelijke Ordening voor de Provincie Friesland. Ilja van der Veen is adviseur van Bureau PAU en werkt aan Town-Net in opdracht van de provincie Drenthe.