Tegen de oostkant van Smilde, even ten zuiden van de weg naar Hooghalen ligt het Kyllotsbos. Aan de noordzijde van dit gevarieerde bos waaide begin 2003 een hoge eikenboom om. Deze boom gaf in zijn één meter dikke, naar boven gekantelde wortelvoet een fraai bodemprofiel prijs. Kort hierna liet de gemeente Midden-Drenthe vlak langs deze plek een verhard pad aanleggen voor rolstoel- en rollatorgebruikers. Voor aannemer Koers was het een kleine moeite om voor Noorderbreedte een profielkuil te graven.
De kernen Hoogersmilde, Smilde en Bovensmilde danken hun ontstaan aan de grootscheepse turfwinning en ontginning vanaf 1633 tot 1900. Kenmerkend zijn hier de rechthoekige structuren vanwege de haaks op de Drentsche Hoofdvaart gegraven wijken en de daar weer haaks op aangesloten watergangen en sloten. Veel sloten zijn inmiddels gedempt en sommige wijken zijn vervangen door wegen. Het gebied ten oosten van de vaart bij Smilde ligt plaatselijk wel twee tot vier meter hoger dan de westzijde en vertoont ook beduidend meer reliëf.
Geschiedenis in de berm
Bij de aanleg van het verharde bospad is het in de bodem nog aanwezige veen verwijderd. Daardoor ligt nu in de berm over een lengte van zo’n 300 meter als het ware een langgerekt profiel van verschillende veensoorten. Bij de locatie van het beschreven bodemprofiel treffen we het hier zogenoemde plaatveen aan. Wat meer naar het oosten vinden we veenmosveen met een veel lossere structuur. Waarschijnlijk is dit de bij de turfwinning teruggestorte bovenlaag van het hoogveen, die ongeschikt was voor turf. Nog verder naar het oosten ligt het pad bijna anderhalve meter lager dan bij de profielkuil. Hier vinden we in de berm een sterk vergane, structuurloze en koolzwarte veensoort. Plantenresten zijn hierin nauwelijks waar te nemen.
De veensoorten in deze omgeving zijn bij eerder onderzoek gedateerd. Ongeveer 300 meter ten noorden van het Kyllotsbos is in 1983 namelijk een restant van een prehistorische veenbrug blootgelegd. Onderzoek wees uit dat de oorspronkelijk 280 meter lange veenbrug rond 220 voor Christus is aangelegd. Het als eerste gevormde zwarte veen bleek zo’n 4000 jaar oud te zijn, terwijl het jongste veen, dat zich boven de veenbrug had gevormd, slechts 400 jaar oud was. Een gedeelte van de veenbrug is als toeristisch-educatief element gereconstrueerd.
De geschiedenis, die in het hiernaast afgebeelde bodemprofiel uit het Kyllotsbos is te lezen, gaat echter nog veel verder terug in de tijd. Op ongeveer één meter diepte begint het witbruin gevlekte keileem dat hier meer dan 200.000 jaar geleden door het landijs werd achtergelaten. Het bevat een grote verscheidenheid aan meegevoerde steensoorten. Bij Smilde zijn verschillende stenen werktuigen aangetroffen die in de Steentijd door onze voorouders zo’n 5.000 en 9.000 jaar geleden zijn bewerkt. De veelbesproken Smildiger amateur-archeoloog Tjerk Vermaning heeft hier ook een aantal vondsten gedaan.
Plaatveen en schoensmeer
Tussen 50 en 100 centimeter diepte is een prachtig podzolprofiel te herkennen dat is gevormd in het tijdens de laatste IJstijd afgezette dekzand. De podzol is herkenbaar aan de grijze uitspoelingslaag met daaronder de donkerbruine inspoelingslaag. Tussen 80 en 100 centimeter is een overgang te zien van de inspoelingslaag naar het uitgangsmateriaal. Dit is tevens een overgang van dekzand naar keileem.
Van ongeveer 35 tot 50 centimeter zien we het restveenpakket. Het betreft hier een sterk samengeperste opeenstapeling van nog goed herkenbare moerasplanten zoals veenpluis. Dit wordt hier ‘plaatveen’ genoemd, omdat de laagjes als velletjes papier van elkaar te scheiden zijn. Deze laag is slecht waterdoorlatend.
Tussen circa 15 en 35 centimeter diepte is een opgebrachte zandlaag zichtbaar. Dit zand is destijds na het afgraven van het hoogveen als bouwvoor over het restveen aangebracht. Het is voornamelijk afkomstig uit de gegraven kanalen, wijken en sloten. Hier in het Kyllotsbos is deze donkere, humusrijke bouwvoor dooraderd met boomwortels.
De bovenste 15 centimeter is de strooisellaag. Hierin zien we de jongste geschiedenis zich voltrekken, waarbij bodemorganismen de hoofdrol spelen. Bovenin zien we nog bladeren, maar hoe verder naar onderen, hoe meer de plantenresten zijn gefragmenteerd door bijvoorbeeld pissebedden en duizendpoten. Helemaal onderin verteren beestjes als mijten en springstaarten de bladfragmentjes tot een schoensmeerachtige substantie: de humus.
Bij een wandeling kunt u langs het zeer toegankelijke pad door het Kyllotsbos dus niet alleen de restanten zien van 4.000 jaar geleden achtergebleven planten, maar tegelijkertijd getuige zijn van de afbraak van het tijdens de vorige herfst gevallen bladerdek. <
Roelof Matien is projectleider Bodem bij de provincie Drenthe en bewoner van Smilde.
