Achter de Waddenzeedijk van Friesland en Groningen vinden we de kwelders. Bezonken zand en slib met daarop planten die bestand zijn tegen regelmatige overstroming door zout water. Zoals bijna alle natuur in Nederland zijn ook onze kwelders mensenwerk. Ze zijn namelijk het resultaat van het stimuleren van het bezinkingsproces. Eerst door de kustboeren die greppels in combinatie met de kweldervegetatie gebruikten om deeltjes versneld te laten bezinken. Vanaf 1935 nam het Rijk de landaanwinning over, waarbij een systeem van bezinkvelden omgeven door rijshoutdammen werd gehanteerd. Het uiteindelijke doel was om de aangewonnen kwelders en slibvelden voor agrarisch gebruik in te polderen, vandaar de term ‘landaanwinningswerken’. Vanaf de jaren zeventig werd de kustbescherming een belangrijke functie voor de kwelders en in 1980 kwam de bescherming en het herstel van de natuurlijke waarden meer op de voorgrond. Sinds de jaren negentig wordt daarom van ‘kwelderwerken’ gesproken.
De kwelders aan de rand van het Noord-Nederlandse vasteland zijn van groot belang voor vegetatie en fauna. Zo broedt 50% van alle in Nederland broedende kluten op kwelders en kwelderwerken. De effecten van het beheer van de kwelders worden al meer dan veertig jaar gevolgd via een uniek systeem van dertig meetvakken. Met behulp van deze jarenlange metingen is onder andere aangetoond dat er geen verband is tussen de mate van opslibbing en de hoeveelheid grondwerk voor het graven van geulen. De nadruk bij het beheer is mede daarom verschoven van de geulen naar de rijshoutendammen.
Eind 2001 is een zeer informatief en kleurrijk uitgevoerd boek verschenen over de vastelandkwelders van Noord-Nederland. Centraal staat de beschreven cultuuromslag. Een omslag in kennis, denken en beheer. Het boek verhaalt prettig leesbaar over tientallen jaren onderzoek en praktijkervaring die aanleiding hebben gegeven voor de cultuuromslag.
Het boek Van Landaanwinning naar Kwelderwerken is slechts verkrijgbaar via Rijkswaterstaat in Leeuwarden. Maak € 12,50 over op bankrekening 192323849 onder vermelding van ‘bibliotheek kwelderboek’.
