De 120 kilometer lange tocht begon ten zuiden van Gaast aan de IJsselmeerkust. Bij het startpunt had Chris Elsinga een groot spandoek van Noorderbreedte op een hek bevestigd. De bedoeling was dat de drie lopers de rode lijn van de 53ste breedtegraad die was aangebracht op de hun verstrekte topografische kaarten, zo veel mogelijk moesten volgen. Een afwijking van zo’n vijfhonderd meter aan weerszijden was toegestaan. In moeilijke situaties zoals brede kanalen en sloten en meren mochten hulpmiddelen worden ingeschakeld, die de lopers wel zelf moesten regelen. Dat gold ook voor het onderdak, want het dagelijks verstrekte bedrag ter waarde van 25 euro was daarvoor niet toereikend. De verslaggevers hadden de beschikking over een global position system en twee kompassen om zich te oriënteren.
Indrukwekkende eindeloosheid
Radio en televisie van Omrop Fryslân was in Gaast aanwezig evenals een muskusrattenvanger die door Willem de Vries meteen werd geïnterviewd. Rond half tien was het zover. ‘It sil heve’, roept Henk Kroes in dergelijke gevallen. Willem de Vries, die alleen de eerste dag meeliep omdat Sjouke Lousma verhinderd was, vond het idee om deze tocht te maken fantastisch: ‘Ik heb genoten. Ik was nog nooit in de polder bij Gaast geweest en dat was bijzonder. We waren op ons drieën aangewezen. Je moet de luisteraars elk uur voorzien van je belevenissen, je loopt door de natuur en je hebt prachtig weer, wat wil je nog meer. Ik had graag de hele week meegelopen. De eindeloosheid was indrukwekkend.’
‘Het begin van de tocht viel niet mee,’ vervolgt Ellen Bourgonje, ‘er zijn de wereld aan sloten in Friesland.’
Een meegegeven rubberbootje bleek bij de eerste brede sloot na drie- of vieronderd meter zo lek als een mandje en dat bezorgde Peter Zwerus meteen een natte broek. Willem de Vries kwam op het idee om op de rand van het lekke bootje te gaan zitten en zo de bagage en de zender over te zetten. Dat is gelukt. Bij de brede Workummer Trekvaart troffen ze een visser die ze overzette. Na zeven kilometer hadden de drie geluk want de spoorbaan van Stavoren naar Sneek loopt precies over de 53ste breedtegraad. Er kwamen regelmatig treinen voorbij. ‘Je hoorde de treinen die van achteren kwamen nauwelijks’, vertelt Ellen, ‘maar je kon wel tempo maken. We zijn door IJlst gelopen. De eerste dag zijn we gekomen tot Jutrijp. Na een oproep via de radio hebben Cor en Klaske Zijsling van het gelijknamige bagger- en aannemingsbedrijf ons buitengewoon gastvrij ontvangen.’ Peter had last van slijmbeursontsteking in beide knieën en iedere stap deed pijn. Hij was niet gewend zulke lange afstanden te lopen.
Brutus vast in volle mist
De tweede dag begon buitengewoon mistig. Er moesten meren en kanalen worden overgestoken en de grote sleepboot Brutus van de firma Zijsling vertrok ’s morgens met de verslaggevers aan boord om hen te brengen naar een plek ten noorden van Joure. Het was de dag dat Peter’s dochter jarig was; hij feliciteerde haar via de radio. Ellen: ‘Midden op de Langweerder Wielen liep de Brutus vast in de volle mist. We hebben twintig minuten vastgezeten. Na zo’n twee uur varen kwamen we aan in Broek. Toen we daar stonden kwam er een autootje aan van Feenstra Verwarming die onze verrichtingen op de radio gevolgd had. Hij zorgde voor soep.’
Peter kreeg steeds meer last had van zijn benen. In Luxwoude is hij behandeld door Pieter Astro en zijn vrouw, die een praktijk voor bio-energetische geneeskunde runnen, waar klassieke homeopathie en bioresonantietherapie tot de mogelijkheden behoren. Peter: ‘Na een behandeling kon ik weer lopen als een kievit.’
Sjouke Lousma, die voor het eerst meeliep, was erg enthousiast over de mooie dorpjes. ‘Luxwoude vind ik een pareltje. We liepen daar doorheen en meteen ging het dorpshuis open en werd koffie aangeboden. We zijn deze dag meer over wegen en paden gelopen; die waren gewoon in de buurt van de 53ste breedtegraad. Ik heb fantastische paddestoelen gezien. Je kon merken dat we uit het lage Midden van Friesland waren, we hadden veel minder water. De luisteraars reageren geweldig. Mensen onderweg wuiven, we worden wereldberoemd. Meestal wordt het bloed van de Friezen wat dun bij de Elfstedentocht, maar dat begint nu ook een beetje te komen. Wat ik fantastisch vind is dat mensen bellen: kom hier maar slapen.’ Al heel vroeg had tennisleraar en voetbaltrainer Jelte Postma uit Terwispel aangeboden om daar te overnachten. Ellen: ‘Ik ben verkouden geworden en Jelte Postma had daarvoor een goed recept: thee met honing en Sonnema-berenburg.’
Het beloofde land over de Tjonger
Ook vanuit Terwispel vertrokken de drie in de volle mist, getooid in hun knalgele lichtgevende Noorderbreedte-hesjes. Het eerste gedeelte ging naar Gorredijk en de eerste stop was in Jubbega. Sjouke: ‘Bij Hoornsterzwaag liepen we door het bos en rond twaalf uur hadden we het gehucht Nooitgedacht bereikt. Ik verzorgde daar een uitzending en deed een oproep voor soep en nog geen kwartier later komt er een schilderswagentje waarvan de chauffeur zei dat hij over een half uur soep zou brengen. Na een barre tocht door weilanden waar we tot de enkels in de bagger liepen, kwamen we bij een brede sloot en de man van de soep stond klaar en legde ladders over de sloot. De soep stond tussen de verfblikken en kwasten. Er kwamen ook mensen langs om ons een hart onder de riem te steken.’
Peter: ‘Je kwam in een gebied waar steeds meer begroeiing kwam in de vorm van boomsingels en bosjes. We passeerden minder sloten. De soppige weilanden waren voor mijn knieën beter en dan de harde weg. We passeerden de Tjonger tijdens prachtig weer en daar kwam een man van de lokale omroep O3 uit Ooststellingwerf. We werden onthaald op frisdranken en fruit.’
Sjouke: ‘We zijn nog in discussie geweest, want die man zei dat het beloofde land over de Tjonger lag en Friesland hierop hield. Ik heb daartegenin gebracht dat ik liever aan de andere kant van de Tjonger verbleef, want daar heb je geen stinkende grasdrogerij. Stellingwervers kiezen voor economie, rook, milieuoverlast. En ze praten nog krom Fries ook. Wel kregen we lekkere berenburg van hem en dat loopt heel lekker.’
Fochteloërveen
De Noorderbreedte-lopers passeerden Oosterwolde en Fochteloo maar konden absoluut niet door het kletsnatte Fochteloërveen. Ellen: ‘We hebben gelopen waar we konden met Jaap Oosterkamp van Natuurmonumenten, en verder heeft hij ons rondgereden in dit prachtige hoogveengebied. We hebben zelfs nog ringslangen gezien en kraanvogels. Cameravrouw Lydia Tuynman van TV Drenthe, die de lopers die dag volgde, heeft dit alles vastgelegd. Als iemand naar het Fochteloërveen gaat moet ie beslist de nieuwe vijftien meter hoge uitkijktoren zien die gebouwd is in de vorm van een 7. Op de bovenste deel heb je een prachtige ruimte waar je een schitterend uitzicht hebt over het natuurgebied. Het is net of je over de savanne kijkt; je kon zo een giraffe verwachten. Een heel spannend gebied.’
Culinair Historisch Museum
Carolina Verhoeven van het Culinair Historisch Museum in Appelscha had maandag al gebeld dat ze de lopers onderdak wilde aanbieden. Appelscha ligt wel iets ten zuiden van de 53ste breedtegraad, maar het was alleszins de moeite waard om daar te verblijven. Carolina Verhoeven geeft kooklessen volgens oude tradities. ‘Mensen kunnen hier cursussen volgen over de middeleeuwse keuken, grootmoeders gerechten en streekgerechten. We betrekken de producten van kwekers uit de buurt, het vlees krijgen we van Het Drentse Landschap. Ik ben abonnee van Noorderbreedte en had net het nummer van Gastvrij Noord-Nederland ontvangen en dus dacht ik: laat ik het team van Noorderbreedte hier gastvrij onthalen,’ vertelt historica Verhoeven, die een collectie van meer dan vierduizend kookboeken bezit.
Poepehemeltje
De volgende dag begint het trio bij Kloosterveen. Sjouke: ‘Langs de Drentse Hoofdvaart liepen we naar Assen, waar we dwars doorheen gelopen zijn. Bij RTV Drenthe dronken we koffie en zagen een stukje van de tv-opnames die Lydia Tuynman had gemaakt. Dat zag er fantastisch uit. We zijn de richting Rolde gelopen door het Amelterbos en Kampsheide, een prachtig gebiedje met grafheuvels en celtic fields en heideschapen.’ Ellen: ‘Voorbij het Amelterbos kwamen we bij het Poepehemeltje, een verdedigingswerkje uit de Tachtigjarige Oorlog tegen de Poepen, de roomsen of wel de papen.’
Trekkertram
Met een meneer uit Amen zijn de verslaggevers in een trekkertram, een soort huifkar, over het Ballooërveld gereden. Peter: ‘We reden over een vroegere spoorlijn. Midden in het bos ontmoetten we twee mensen die puddingbroodjes voor ons hadden gekocht. Die wisten ook te vertellen dat de voet van de kerktoren van Rolde op dezelfde hoogte stond als de top van de Martinitoren in Groningen, dus 96 meter.’
In Gieten passeerde het drietal het industriegebied en even later kwamen ze de heer Van Veen tegen uit Kostvliet, die ze met een paardenwagentje heeft gereden naar de molen bij Gasselternijeveen. Sjouke: ‘Die plaats is vroeger een van de grootste wereldhavens geweest. Ik had er nog nooit van gehoord.’ Vandaar zijn ze gelopen naar de camping op het Landgoed Barkela zathe van Gerda van der Veen in Stadskanaal, waar een stacaravan werd overnacht. Peter: ‘Iemand van de gemeente Stadskanaal zou ons bij de gemeentegrens opwachten, maar we waren heel laat. Toen we op de camping kwamen lagen er drie rugzakken, met meetlint, een kompas, een kruikje met jenever en een t-shirt met daarop de tekst ‘Stadskanaal loopstad’. We hebben gegeten in een Grieks restaurant en daarna in het café onze dagelijks soldij opgedronken.’
Bourtanger kruidenbitter
In een druilerige regen vertrok het trio de volgende dag voor de laatste etappe. Via Ter Maarsch liepen ze langs het Oude kerkepad. In het dorp Harpel werden ze luidkeels toegezongen door de jeugd van de christelijke basisschool De Rots, met de woorden: ‘Je bent er bijna, maar nog niet helemaal’. Sjouke: ‘Ik heb nog gesproken met de onderwijzer, die afkomstig is uit Kollum; ik vond hem een soort ontwikkelingswerker hier in het Groningse. Hij vertelde de kinderen over de 53ste breedtegraad.’
Ellen: ‘Peter had via Radio Drenthe gehoord dat er een rijdende pizzabakker uit Meppen langs zou komen, die even later verscheen in een oranjekleurige bus heel lekkere pizza’s ter plekke klaarmaakte.’
Voor de Bourtangersluis werd nog een zeer soppig land doorkruist en bij het binnenkomen van Bourtange stonden drie schouten in achttiende-eeuws kostuum te wachten om de drie te begeleiden naar de gesloten Friese poort. Vanaf de hoge wal sprak burgemeester Herman Euverink van Vlagtwedde, gekleed in het passend tenue van zijn achttiende-eeuwse magistrale voorganger, de drie toe en roemde hun doorzettingsvermogen en het initiatief van Noorderbreedte om een dergelijke tocht te organiseren. Na het wachtwoord – Noorderbreedte – ging de poort open en stonden marketensters klaar met originele Bourtanger kruidenbitter.
Vervolgens werd door de commandant en zijn manschappen een kanon afgeschoten en ging het gezelschap naar het restaurant om zich te laven en goed te doen aan heerlijke hapjes. De gemeente Vlagtwedde en directeur Roel Sijpkes van de Stichting Bourtange hadden niets nagelaten om het gezelschap van lopers en hun familie, vrienden, collega’s en de medewerkers van Noorderbreedte groots te onthalen. Na een dankwoord voor de ‘helden van Noorderbreedte’ van penningmeester Henk Poortinga kregen de lopers een paar geschenken.
Daarna stond een dubbeldekker gereed om de lopers te vervoeren naar thermaalbad Fontana in Nieuweschans, waar ze zeer ontspannen bij konden komen van de barre tocht langs de 53ste noorderbreedtegraad.
Voor alle vier lopers was het een geweldige ervaring, soms heel zwaar vanwege het sjouwen door de natte velden, maar ze hebben veel mooie dingen gezien. Per dag moest zo’n 25 kilometer gelopen worden over niet gebaande wegen. Hekken en sloten hielden ze op, evenals de uitzendingen die zes keer per dag de ether ingingen. Dat kostte zo’n drie kwartier per uitzending.
De tocht langs de 53ste breedtegraad is mede mogelijk gemaakt door het Prins Bernhard Cultuurfonds Drenthe en Groningen en het VSB Fonds.