Nu Friesland. Dat is al veel eerder uit elkaar gevallen en trouwens ook nooit zo groot geweest. Het ligt net als Engeland aan de Noordzee, de taal lijkt op het Engels, en het wordt bevolkt door al even eigenzinnige types. Het heeft bovendien iets met water, is er zelfs van dooraderd en tot 1932 aan drie zijden door zilte baren omringd, het had een rijke landadel, telt talloze brassbands en koestert meer of minder curieuze sporten. Daar cricket, darts, golf en polo, hier kaatsen, korfballen, skûtsjesilen en fierljeppen. Meestal hartstochtelijk, dikwijls fanatiek beoefend. En ja, net als in Engeland, veel onderling levensbeschouwelijk gekibbel en betweterij. Welbeschouwd twee eilanden, met bewoners die uitmunten in kankeren op het eigen land, maar kritiek van elders?. ‘Right or wrong my country’, ‘doch dyn plicht en lit de lju mar rabje’.
Het wordt dringen deze zomer in Friesland. ’s Zomers is het altijd druk in ‘it bêste lân fan de ierde’, met volle meren en volle eilanden, maar nu. Alle emigranten en/of hun afstammelingen van Friese origine zijn uitgenodigd voor een grootse reünie onder de titel Simmer 2000. Als die allemaal komen? Ze zitten overal. Niet alleen op fietsafstand in Groningen of Drenthe, of op een of twee uren rijden in Holland of Brabant, maar ook in de VS, Canada, Brazilië, Australië of Nieuw-Zeeland. Een echt emigratieland is Nederland, met uitzondering van de periode 1945-1960, nooit geworden. Friesland is het ruim een eeuw lang geweest, als het Nederlandse Ierland. In de anderhalve eeuw sinds 1850 keerden 270.000 Friezen meer hun gewest de rug toe dan dat er nieuwkomers binnenkwamen. Ik zal u niet vervelen met een rekensom, maar schat het aantal kinderen, dat nooit in Friesland werd geboren op 1,4 kind per vertrekker, dus 378.000. Dit alles op basis van het uitgangspunt dat het relatieve aandeel van Friesland in de Nederlandse bevolking sinds 1850 ruim gehalveerd is.
Maar dat is natuurlijk slechts het vertreksaldo. Het aantal Friezen dat werkelijk naar elders verdween moet vele malen groter zijn. De jaarlijkse mobiliteit, het totaal van vestigers en vertrekkers beliep over anderhalve eeuw per jaar gemiddeld minstens 35.000. Als we – om het aantal vertrekkers te bepalen – dit cijfer gemakshalve door twee delen, dan hebben we over anderhalve eeuw ruim 2,5 miljoen Friezen. Trek daar de mensen van niet-Friese origine vanaf, ik doe maar een slag in de lucht, pakweg een half miljoen. Een beperkt deel van de vertrekkers keerde op enig tijdstip ook weer terug. Veel van de emigranten waren nogal godsvruchtige types, die naar al even godsvruchtige landen, de VS voorop, vertrokken. Ze moeten zich tot ver in onze tijd op het procreatieve vlak danig hebben geweerd. In Friesland zelf werden in die anderhalve eeuw 1,4 miljoen mensen geboren, waaronder veel latere emigranten.
Zo lijkt het me allerminst overdreven het aantal mensen buiten Friesland met Friese ‘roots’ op minstens twee miljoen te stellen. Daaronder een aantal zeer beroemde zoals Jack Lousma, Jane Fonda en Audrey Hepburn zaliger. Honderd jaar vóór 1850 verlieten de Friese voorouders van Beatrix het gewest. U begrijpt het al, in deze Friese diaspora ligt een markt waar historische onderzoekers en publicisten alleen maar van kunnen dromen. Bovendien: een oeroud, maar ijzersterk merk (Fryslân) met een al even krachtig logo (pompeblêd): ‘identity sells’. De Engelse economie profiteert inmiddels volop van de lange praktische ervaring en traditie op het gebied van wetenschap, techniek en arbeid. Om met Johan Cruyff te spreken ‘elk noadeel hep so sijn foordelige kant’.
De organisatoren van Simmer 2000 hebben alvast getoond een betere neus te hebben voor de sterke kanten van Friesland dan Wim van Krimpen. De spraakmakende directeur van het Fries Museum leeft met zijn achterhaalde kosmopolitisme nog in het verleden. Het wordt nog wel eens ‘big business’ met die geschiedenis. Gelieve wel Friesland na enkele weken weer te verlaten. Oude mythen en weidse meren verdragen zich slecht met blijvende grote drukte.
