Het kon niet uitblijven. Iedere keer is het raak. Als een ontwerper twee jaar voor Noorderbreedte gewerkt heeft, valt hij in de prijzen. Dat gebeurde achtereenvolgens met Johan van der Keuken, Swip Stolk, Benoît, Max Kisman, Wim Crouwel en nu krijgt Marten Jongema de prestigieuze Werkmanprijs voor de beste grafisch ontwerper in Nederland. Voor het vakgebied geldt deze prijs als de belangrijkste. En daar is hij erg blij mee, hoewel het niet de eerste keer is dat hij in de prijzen valt. Eerder ontving hij de Theaterafficheprijs, in 1992 voor het eerst werd uitgereikt voor de beste theateraffiche, die hij gemaakt had voor theatergroep Carrousel. In dat jaar kreeg hij tevens in Italië de prijs voor de beste Europese postzegel. In Frankrijk won hij twee belangrijke prijzen te weten de Savignac-prijs, gewonnen voor de theateraffiches van Jean-Claude Gallotta, een choreograaf/filmer, en een prijs op het Festival des Affiches, eveneens voor twee affiches van Gallotta.
Affiches
Marten Jongema is in 1951 geboren in Elburg en heeft van 1969 tot 1974 gestudeerd op de Academie voor Kunst en Industrie (AKI) in Enschede, waar hij les kreeg van bekende ontwerpers als Abe Kuipers, Anthon Beeke en Swip Stolk. Jongema : ‘In die periode was de AKI een wereldacademie, weggestopt in Enschede. Daarna ben ik kunstgeschiedenis en archeologie gaan studeren in Amsterdam, want ik vond nog dat ik te weinig te melden had om te gaan werken en ik wilde het wezen van de kunst bestuderen als een filosofisch concept, maar dat viel in de praktijk nogal tegen.’ Ondertussen maakte hij voor studentenorkesten affiches die erg in de smaak vielen. De studie heeft hij niet afgemaakt.
‘Affiches maken heb ik altijd leuk gevonden. Aanvankelijk maakte ik ze voor niets, maar naarmate het vaker gebeurde en er opdrachtgevers waren die de waarde van affiches onderkenden, kon er langzamerhand een boterham mee verdiend worden.’
Boulevard of Broken Dreams
Marten Jongema raakte op die manier vertrouwd met het ontwerpcircuit van culturele instellingen, met name theatergroepen. Eind jaren zeventig bestonden er nog subsidiemogelijkheden voor het maken van affiches. Daarnaast maakte hij enkele illustraties en boekontwerpen.
Heel bekend is Marten Jongema geworden na 1984 met de affiches van de Boulevard of Broken Dreams en de Parade. Vanaf 1990 ontwierp hij veel boekomslagen, zoals alle boekomslagen van Connie Palmen en Ischa Meijer. Voor de boeken van Connie Palmen doet hij ook de typografie van het binnenwerk. Ook postzegels werden door hem ontworpen. Voor het Prins Bernhard Fonds maakte hij het jaarverslag.
Jongema: ‘Daarnaast ben ik veel affiches blijven maken zoals Theo en Thea, North Sea Jazz Festival, Toneelgroep Amsterdam, Paradiso, Amnesty International, Arjan Ederveen en de Nationale Opera in Brussel. In Frankrijk werk ik voor de internationaal bekende choreograaf-filmer Jean-Claude Gallotta, die onder andere de spectaculaire openingsceremonie van de Olympische winterspelen in Albertville heeft verzorgd. Hij zag in Brussel een affiche van mij en dat sprak hem kennelijk aan. Sinds 1994 maak ik voor hem hele grote affiches over dansvoorstellingen. De eerste affiche was van een haas.’
Dieren
De ontwerpen die hij voor Noorderbreedte maakt, hebben allen te maken met dieren. Op de vraag waarom hij daar zo door gefascineerd is, antwoordt Jongema: ‘Ik ben met dieren begonnen omdat die een hoge aaibaarheidsfactor hebben als ze afgebeeld worden. Er is een sentimentele onderlaag in ons bewustzijn waardoor we altijd ontroerd worden door dieren. Toen ik de opdracht van Noorderbreedte kreeg, dacht ik: dan ga ik nu eens gebruikmaken van opgezette dieren. Het is eigenlijk volksverlakkerij, want mensen vinden dat zielig en soms eng. De eerste ontwerpen voor Noorderbreedte tonen vogels en daarbij is het nog onduidelijk dat het opgezette dieren zijn.’
Wat is natuurgetrouw?
Een dikke rode draad in het werk van Marten Jongema is de balans tussen kunstmatigheid en de werkelijkheid. ‘Fotografie en televisie dicht men een grote werkelijkheidswaarde toe. De pixels in het beeld zoals ze op de covers van de jaargang 1998 voorkomen zijn de meeste mensen ook vertrouwd; daarmee wordt het werkelijkheidsgehalte vergroot’, aldus Jongema. ‘Het aantrekkelijke aan het idee om omslagen voor Noorderbreedte te maken, was dat ik beelden kon gebruiken voor mijn onderzoek naar de balans tussen kunstmatigheid en werkelijkheid. Ik vond het erg leuk om te doen. Het is niet alleen speculeren op ontroering en schoonheid, maar ik zet ergens op in door mensen op een bepaald manier even op het verkeerde been te zetten. Wat is natuurgetrouw en hoe ziet het oorspronkelijke landschap eruit? Noorderbreedte is daar volop mee bezig. En zo moet je ook mijn ontwerpen zien. Noorderbreedte brengt dingen die andere laten liggen. Het tijdschrift is uniek wat zijn vormgeving betreft; dat kom je nergens tegen in Nederland. Het is vooral plezier geweest om die omslagen te maken.’
Terug naar Friesland
Noord-Nederland kent Marten Jongema redelijk, vooral Friesland, want zijn ouders zijn er geboren. Jongema: ‘Er is zelfs nog een Jongemastate in de buurt van Raerd. Ik heb nooit in Noord-Nederland gewoond, maar ik zou dat wel graag willen. Terug naar Friesland, dat is een van mijn dromen. Ik zou een bouwkavel willen kopen en een huis bouwen. Maar meestal ben je dan veroordeeld tot een kavel in een uitbreidingsplan van een dorp of een buitenwijk van Drachten en dat vind ik niks. Als iemand iets weet, mogen ze me bellen.’
