De afgelopen jaren is een trend waarneembaar waarbij mensen vaker op een korte binnenlandse vakantie gaan en bovendien meer interesse tonen in cultuurhistorie. In met name Engeland en Frankrijk bestaan overnachtingen in zogenoemde ‘erfgoedlogies’ al langer en is daardoor een traditie ontstaan van ontbijt en pension. Overnachtingen in ‘bed and breakfast’ of ‘gîtes de France’ zijn erg populair. Het gaat om overnachtingen in panden met een bepaalde historie die daardoor een authentieke uitstraling hebben. Een persoonlijke benadering, kleinschaligheid en hoge kwaliteit zijn de belangrijkste kenmerken. In Nederland behoren overnachtingen in dergelijke stijlvolle onderkomens sinds kort ook tot de mogelijkheden.
Persoonlijke sfeer
Een voorbeeld van een erfgoedlogies is de gerestaureerde molenaarswoning in Wehe-Den Hoorn, die de functie van woonhuis heeft en daarnaast als erfgoedlogies wordt gebruikt. Het gaat in dit geval om een initiatief van de bewoners zelf. In de molenaarswoning kwamen kamers leeg te staan door het uit huis gaan van de kinderen. Behalve het vrijkomen van kamers is het sociale aspect vaak een motivatie om één of enkele kamers aan te bieden aan gasten. Voor de gastheer of gastvrouw van een erfgoedlogies zijn de verdiensten niet de belangrijkste drijfveer. De aanbieder vindt het persoonlijk contact met de gasten leuk en zal zich om die reden extra inspannen om het verblijf tot iets speciaals te maken. De aanbieder heeft kwaliteit hoog in het vaandel staan, waardoor de gast verzekerd is van een comfortabel verblijf.
Ruimte en rust
Erfgoedlogies in Noord-Nederland worden vooral bezocht door mensen ouder dan 40 jaar, hoger opgeleid, met een bovenmodaal inkomen en van wie de kinderen het huis uit zijn. Zij voelen zich aangetrokken tot kenmerken van het Noorden, zoals ruimte en rust. Daarnaast waarderen ze aspecten als de kleinschaligheid, authenticiteit, persoonlijke sfeer en comfort van erfgoedlogies. De gasten komen voornamelijk uit het zuiden en westen van het land, terwijl ook steeds vaker gasten uit het buitenland, met name uit België en Duitsland, het Noorden bezoeken. April tot november is de favoriete periode voor de toerist om een weekendje uit te waaien op het noordelijke platteland.
Anti-massa
Het voornaamste doel van zo’n uitje is uitrusten en even ontsnappen aan het drukke, dagelijkse bestaan. De meeste gasten komen niet om actief het Noorden te verkennen, maar gaan overdag wandelen of fietsen en sluiten de dag af met een goede maaltijd in een plaatselijk etablissement. Als zij wat actiever willen rondkijken, geeft de gastheer of gastvrouw specifieke informatie over de omgeving. In bijna alle gevallen zijn de bezoekers niet geïnteresseerd in een bezoek aan een toeristische trekpleister, omdat zij juist op zoek zijn naar een authentieke, niet-toeristische omgeving. Vaak bezoekt de erfgoedlogiestoerist in de directe omgeving historische of culturele bezienswaardigheden, die zich over het algemeen kenmerken door het kleinschalige karakter. Een gastvrouw vertelde dat in Frankrijk zelfs in het kleinste dorpje de kerk is opengesteld voor bezoekers en suggereerde dat haar doelgroep het leuk zou vinden wanneer de mooie kerkjes op het platteland hun deuren openden voor publiek. Ze benadrukte wel dat dit geen trekker zou zijn, maar wel iets extra’s toevoegt aan een bezoek aan het Noorden.
Kleinschalig
Er is duidelijk een groeiende belangstelling te bespeuren voor deze vorm van toerisme. Toch is het wenselijk, zowel voor de toerist als voor de bewoner, om het kleinschalige en persoonlijke karakter te behouden. De bewoner en de toerist zijn niet gebaat bij een te sterke toename van het aantal toeristen in een bepaalde periode in een bepaalde streek. De bezoeker van erfgoedlogies wil niet het idee krijgen in een toeristisch gebied terecht te zijn gekomen. De bewoner wil niet lastig gevallen worden door drommen toeristen in het hoogseizoen. Op zich past het concept van erfgoedlogies, door zijn kleinschaligheid en persoonlijke karakter, goed binnen de levensstijl van het platteland. Er moet dus gewaakt worden voor een clustering van logeeradressen binnen een bepaald gebied.
Het Noorden ontdekt
Mensen komen naar het Noorden, omdat het voor hen onbekend terrein is. De trekkers van het Noorden, rust en ruimte, zijn echter niet uniek. Deze aspecten zijn ook in Zeeland te vinden, of buiten Nederland zoals in Noord-Duitsland. Waarom komen er toch steeds meer bezoekers naar Noord-Nederland voor een korte vakantie in erfgoedlogies? Eén van de aanbieders geeft als mogelijke verklaring het feit dat mensen overal al zijn geweest. Alle uithoeken van de wereld zijn al bezocht, maar de periferie van het eigen land is nog onbekend terrein. Het beeld dat veel mensen hebben van Noord-Nederland is negatief, vooral omdat zij nog onbekend zijn met de regio. Het Noorden moet dus nog ontdekt worden. Het is echter zinvol om te beseffen dat het Noorden, wat betreft het erfgoedtoerisme, concurrentie heeft van andere gebieden met dezelfde kenmerken.
Het beeld dat men vroeger van het Noorden had, is dat het er kaal, vlak en winderig zou zijn en tevens dat het mijlenver van het druk bewoonde Westen zou liggen. Deze kenmerken worden nu positief uitgelegd, waarbij het Noorden wordt gezien als een regio van rust en ruimte. ‘Als bezoeker kun je tijden rondwandelen zonder iemand tegen te komen. Er is veel natuur en je kunt ver uitkijken over het open landschap’. Aanbieders vertellen dat bijna alle gasten positief verrast zijn over Noord-Nederland. Natuurlijk zijn er verschillen tussen Groningen, Drenthe en Friesland. De beeldvorming over Groningen is na een bezoek aan de provincie positiever dan vóór een bezoek; bij Friesland en Drenthe blijft het gelijk. Vooral het aspect ‘landschap en natuur’ wordt na het bezoek aan de provincie Groningen hoger gewaardeerd dan voor het bezoek. Hieruit valt te concluderen dat de beeldvorming van het Groninger landschap nog altijd negatiever is dan die van de traditionele vakantieprovincies Friesland en Drenthe.
Groeiende maar kleine markt
Het ontwikkelen van erfgoedlogies heeft een aantal positieve gevolgen voor het Noorden. De vooroordelen en het imago van Noord-Nederland kunnen in het voordeel van deze regio veranderen. In economisch opzicht valt er misschien ook nog wat aan te verdienen, hoewel de totale som van de directe uitgaven tijdens een korte vakantie in een erfgoedlogies niet erg hoog is. Er wordt naast de overnachting vaak alleen nog wat gespendeerd aan een goede maaltijd in een lokaal restaurant.
Voor het behoud van cultureel erfgoed in het Noorden is de trend ook een positieve stimulans. Eigenaren van historische panden die een dergelijk initiatief willen ontplooien, zouden het laatste duwtje in de rug kunnen krijgen door een financiële bijdrage van bijvoorbeeld Monumentenzorg. Zo wordt de kwaliteit van het erfgoedbestand verbeterd en wordt het aanbod van erfgoedlogies vergroot. Het initiatief blijft bij de bewoner, waardoor de kwaliteit en de persoonlijke sfeer van het logies gewaarborgd zijn.
Al met al biedt het Noorden veel mogelijkheden voor erfgoedlogies, zowel wat betreft een groeiende vraag als het potentiële aanbod in de vorm van karakteristieke panden. Het betreft hier echter wel een kleine markt, hetgeen er automatisch voor zorgt dat er van een explosieve groei niet snel sprake zal zijn. En dat is misschien ook wel een geruststellende gedachte.