Theo Spek kan vertellen als een ouderwetse onderwijzer. Deelnemers aan het symposium over monumenten in de periferie hangen aan de lippen van de hoogleraar Landschapsgeschiedenis. Resultaten uit het verleden bieden kansen voor de toekomst.
Het symposium vindt plaats in Klooster Ter Apel, een schitterend middeleeuws klooster bij de Duitse grens. Net als veel monumenten is de toekomst van het klooster ongewis door het ontbreken van financiële middelen. Wat te doen? Theo Spek, verbonden aan het Kenniscentrum Landschap van de RUG, betoogt dat de oplossingen in het verleden liggen. ‘Het klooster heeft vanaf het begin een intense en rijk gelaagde relatie gehad met het landschap, daar liggen de kansen’, concludeert Spek aan het eind van zijn verhaal. En voor het gemak dient hij die kansen nog eens hapklaar op. Gemeente, provincie en VVV, leest u even mee?
Klein Drenthe
Westerwolde, de regio waarin Ter Apel ligt, heeft een zeer interessante en onderbelichte ontstaansgeschiedenis. Die zou eens uitgebreid beschreven moeten worden in een landschapsbiografie, suggereert Spek. In samenwerking met de bewoners en gericht op toeristische ontwikkeling. Westerwolde, ook aangeduid als Klein Drenthe door het bosrijke karakter, was een langgerekt eiland in een ‘kletsnatte omgeving van hoogveen’, aldus Spek. Mensen vestigden zich lang voor onze jaartelling op dekzandkoppen langs de riviertjes, midden in een groot moeras. Heidens onland waar de natuurgoden heersten. Dit landschap heeft potentie als toeristische trekpleister.
Heidense chaos
De tegenstelling tussen de werelden van mensen en goden, tussen civilisatie en wildernis, biedt ook mogelijkheden voor de toekomst, vindt Spek. Er is vanouds een relatie tussen het Kruisherenklooster van Ter Apel en de omringende wildernis. Het klooster, eigenlijk een kloosteruithof van het klooster Schildwolde, lag in die tijd aan het eind van de bewoonde wereld. Er was in de middeleeuwen een scherpe tegenstelling tussen de christelijke binnenwereld en een heidense buitenwereld. Deze tegenstelling zag je terug in het landschap. Kloosterlingen brachten land in cultuur en daarbuiten heerste heidense chaos. Het overwinnen van de wildernis was een overwinning op de duisternis. ‘Je kunt deze middeleeuwse relatie tussen klooster en wildernis laten herleven’, zegt Spek. ‘Maak van het klooster een centrum voor contemplatie, een plek waar het debat over natuurbeleid, biodiversiteit en duurzaamheid gevoerd kan worden.’
Kloosterboerderij
De lekenbroeders van Ter Apel hielden zich voornamelijk bezig met landbouw en veeteelt. In 1216 is er al sprake van een kloosterboerderij aan de rivier de Runde, zo vertelt Spek aan de hand van oude kaarten. En toen het klooster in 1465 ook echt klooster mocht heten, bleef de boerderijfunctie bestaan. Deze oude functie biedt aanknopingspunten voor de toekomst, meent de hoogleraar. Waarom niet samen met landbouworganisaties het gebied herontwikkelen? Een nieuwe kloosterboerderij bouwen? Een zorgboerderij beginnen? Over zorg gesproken, het klooster had ook een functie als hospitaal. Misschien liggen daar kansen? Tot slot wijst Spek op de kloostertuin, nu zo zorgvuldig onderhouden door vrijwilligers. Je zou deze tuin uit kunnen bouwen tot een echte nutstuin, met zeldzame plantenrassen en streekproducten. En ook hier zou je samenwerking kunnen zoeken met andere partijen, zoals de tuinbouwsector.
Rood en groen
Cees van ’t Veen, directeur van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed prijst de integrale visie van Theo Spek. Zelf spreekt hij over een integrale benadering van rood en groen, gebouwen en natuur. In krimpgebieden is het van belang dat erfgoed door herbestemming meer bezoekers kan trekken en dat bewoners trots worden op hun eigen omgeving. Sturing van overheden is cruciaal in dit proces, zo vertelt Van ’t Veen. Maar ook bottom-up initiatieven zijn van groot belang. Van ’t Veen noemt het burgerinitiatief Sint Jan in Kloosterburen en cultureel centrum Van Slag in Borger, gevestigd in een kerkgebouw, als lichtende voorbeelden.
De combinatie van monumenten met zogenaamd groen erfgoed wordt steeds belangrijker. Van ’t Veen is dan ook opgetogen over de vestiging van het hoofdkantoor van Staatsbosbeheer in het pand van de Rijksdienst in Amersfoort. Rood en groen onder een dak. Dat sluit naadloos aan bij de integrale benadering die de Rijksdienst voorstaat. Klooster Ter Apel zou als gezamenlijke opgave opgepakt kunnen worden. Dat het Klooster en het omringende land al in bezit zijn van Staatsbosbeheer maakt dat alleen maar gemakkelijker.
De Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed heeft twee programma’s voor de monumenten in de periferie:
Erfgoed en Ruimte. Klik hier
Toekomst Religieus Erfgoed. Klik hier
Hier vindt u meer over het Kenniscentrum Landschap
En hier over Klooster Ter Apel
