Jan Christiaansen (Vlissingen) en Monica Boekholt (Eindhoven) leerden elkaar kennen tijdens hun studie aan de Academie voor Bouwkunst in Tilburg en kwamen achttien jaar geleden naar Groningen met hun binnenvaartschip, de zeilklipper Najade. Jan was gevraagd als architect aan de slag te gaan met de ondersteuning van bewonersorganisaties in Groningen; Monica kon ook in Groningen als zelfstandig kunstenaar en docente kunsteducatie aan de slag. Daarnaast charterden ze ’s zomers met groepen op de Waddenzee en de Oostzee. ‘We voeren langs die prachtige randen van Groningen naar binnen’, weet Jan zich nog te herinneren, ‘en ik wist meteen dat we lang zouden blijven’. Zo geschiedde. De Najade is inmiddels overgegaan in andere handen en Jan werkt al weer enkele jaren aan het restaureren van een zeilschip uit 1027 dat tientallen jaren op de slikken bij Hamburg had liggen wegroesten. Maar hij is met veel meer bezig, altijd in de weer met nieuwe projecten: ‘Herhalen, dingen opnieuw net zo doen, daar hou ik niet van.’ ‘Ontwikkelaars, banken en overheid willen alles af hebben terwijl de praktijk is dat er voortdurend wordt aangepast, zowel binnen als buiten. In Portugal bijvoorbeeld zie je overal gebouwen waar het wapeningsstaal van de betonconstructies naar buiten steekt. Prachtig om aan de buitenkant te kunnen zien dat er plannen zijn. Het is juist een kwaliteit om in vorm en materiaal te laten zien dat een gebouw niet af is.’ Jan huldigt de opvatting dat mensen hun (toekomstige) woningen of werkruimten geheel naar eigen inzicht moeten kunnen invullen.
De grasdrogerij
In 1994 zochten Jan en Monica samen met een aantal andere mensen naar verschillende gebruiksruimten, op fietsafstand van de stad. Omdat in Groningen zelf niets van hun gading te vinden was, zo luidt de officiële reden, maar inmiddels vinden ze het buitenleven ook fantastisch. Ze stuitten op de oorspronkelijke grasdrogerij ten noorden van Zuidwolde, aan het Boterdiep. Een geheel uitgewoonde puinhoop, waarin de laatste tien jaar niets gebeurd was. Het gebouw is in 1953 door een coöperatie van boeren onder leiding van de familie Stoker gebouwd om gras, onder andere van het vliegveld Eelde, te drogen en tot veebrokjes te verwerken; vandaar de huidige naam: Biks. De activiteit bleek al snel te kleinschalig van opzet en sloot zijn deuren in 1967. Vervolgens is geëxperimenteerd met het drogen van mest. Daarna kocht de heer Schoenmaker, de eigenaar van diverse vervallen panden in de provincie Groningen, het geheel op en liet hij vervolgens het pand jaren lang leeg staan. Gedurende een korte tijd heeft er een scheepsreparatiewerfje in gezeten, maar het pand heeft de grootste befaamdheid verkregen door de jarenlange huisvesting van tientallen honden en katten, die veel overlast voor de buurt meebrachten. Citadel heeft in de ruïne een theatervoorstelling georganiseerd.. Het heeft Jan en Monica twee moeilijke jaren van tekenen, rekenen en overleggen gekost om het pand te verwerven. Schoenmaker was aanvankelijk niet te vermurwen. Terwijl zij op hun oude motorfiets mét zijspan na een laatste gesprek wilden wegrijden, gaf Schoenmaker opeens toe, terwijl mevrouw Schoemaker de aria Die Geigen an die Himmel zong. Een heel bizarre situatie. Achteraf bleek dat de veelheid aan plannen die in die twee jaar geproduceerd waren, voor Schoenmaker doorslaggevend waren om het pand aan hen te verkopen.
Wonen in een ruïne
‘Een mooie puinbak was het hier:’ vertelt Jan, ‘veertig ton schroot was achtergebleven, de grond was gedeeltelijk verontreinigd, grote stukken metselwerk stonden op instorten, de draagconstructie was voor het grootste deel weggeroest en het dak was onherstelbaar.’ Heel open en voorzichtig begonnen ze plannen te maken en allerlei ontwerpen en tekeningen volgden elkaar op. Een daarvan was het plan om het geheel te laten staan en daarbinnen een huis te bouwen, ‘een huis in een huis’, maar het bleek ontzettend duur om in een ruïne te bouwen. Uiteindelijk ontstond het plan om met behoud van de uiterlijke vorm van de drie droogschuren, en inclusief de ‘drie decor-geveltjes’, zoals Monica ze noemt, verschillende woon-werkeenheden te bouwen. Ten behoeve van de bouwvergunning maakten Jan en Monica in één dag vijf schetsontwerpen om met burgemeester Everts te overleggen wat haalbaar was. De burgemeester stak zijn enthousiasme niet onder stoelen of banken en wilde direct door naar de welstandscommissie.
Een drie-eenheid
De plannen zijn samen met de toekomstige eigenaren/gebruikers ontwikkeld. Hiervoor werd de vereniging De Biks opgericht. Belangrijke uitgangspunten waren de ruïnegedachte en de plaats in het landschap, omdat de oorspronkelijke functie van grasdrogerij bij het land hoort. De driedeling van het pand is behouden, maar omgedraaid. Iedereen wilde graag ‘op het zuiden’ wonen. Met verwijzing naar de vroegere ruïne zijn aan de zuidzijde stalen platen aangebracht. Om dezelfde reden zullen op het dak nog stalen opbouwen komen, die als ateliers gebruikt gaan worden. Het dak moet een vegetatiedak worden, zodat ‘het weiland over het dak doorloopt’, legt Jan uit. Ruime glazen puien sieren de west-, zuid- en oostzijde; het geeft een heel licht geheel als je door de kamers en werkruimten dwaalt. Het geheel is nog lang niet af. De hoofdideeën zijn door Jan en Monica (De Maten) ontwikkeld, maar verder ‘hebben we de tijd om na te denken en procesmatig door te bouwen’, verklaart Monica de ontbrekende delen. ‘We hebben nu bijna drie jaar aan het casco gewerkt, binnen moet nog veel afgewerkt worden’. Binnen dat casco, van 660 vierkante meter, en binnen een bepaald budget moet er voor alle drie de deelnemers een mooi geheel ontstaan. In het voorste deel vanaf de weg wonen Pieter Kleinjan, de assistent van cabaretier Bert Visscher, en Coby de Boer, die een crèche wil inrichten in dit gedeelte, naast hun woonruimte. Het middengedeelte wordt ingevuld door de beeldhouwer Gert Jan Mulder en docente Loes Poorte. Jan en Monica hebben de zuidwestelijke vleugel ingericht met woon- en atelierruimte. Over alle functies en praktische zaken is goed nagedacht. Zo lag er geen riolering en is de oplossing gevonden in een helofytenfilter en een rietveldje in een bassin. ‘Van Greenway Products, een klein bedrijf met grote oplossingen van Piet Ottens die hier héél goed werk heeft verricht’, geniet Jan nog na.
Filosofie
‘We willen iets laten zien dat wars is van het VINEX-idee’, stelt Jan. Op kleinschalig niveau een eigen idee verder ontwikkelen, zo wil ik ook vanuit mijn werk redeneren. Samen met Jouke (De Jong) hebben we vanuit dat kleinschalige en zelf invullen projecten voor woningen ontwikkeld, onder andere in de Kalverstraat in Groningen, maar ook op het Kwintterrein en in de nieuwe wijk de Meeuwen. We werken ook met een aantal mensen samen in de Stichting De Regie om mensen die zelf willen ontwikkelen, daarvoor de kans te bieden en te stimuleren. Daarvoor is een werkboek Bouwen in eigen beheer met een praktische handleiding en beschrijving van projecten opgesteld. Biks is op die geheel eigen wijze ontstaan, vanuit een idee van hergebruik van een gebouw en vanuit een procesmatige invulling. Je moet meer organiseren dan gebruikelijk is, zoals bijvoorbeeld het oprichten van een bewonersvereniging en het op elkaar afstemmen van ideeën en toekomstplannen. Maar het loont zeer de moeite en is een welkome toevoeging op de rand van stad en land.
